НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Шауай жылкъыдан юлюш да алмай, юйюне кетип бара, аллында бир суху келген атлыны кёргенди. Ол атлы ат аякълары бла жерден къобарып атхан зылдыла, чаукалача, кёкге уча эдиле. Атлы Рачыкъау болгъанды. Ол Шауайгъа жетгенде:

— Жол болсун, ахшы улан! — деди.

— Сау бол! — деди Шауай.

— Къайдан келесе?

— Да былай нартдан келеме.

— Ёрюзмек, Сосурукъ, Сибилчи жылкъы сюрген хапарлары барды, аладан не хапарынг барды? ...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Нартланы аналарыны аты Сатанайды, Сатанайны жашы Алауганды. Алауган къатын алмай къарт болады. Сора Сатанай этер мадар тапмай, ашыкъ ойнай тургъан ууакъ сабийлени къозутады: «Жашла, Алауган къатыгъызгъа жетгенлей, ашыкъла ючюн тюйюшюгюз да: „Бу ашыкъ меники тюйюл эсе, Алауганлай къарт болуп, къатынсызлай тюп болайым",— деп, даулашыгъыз»,— дегенди.

Алауган ол сёзлени эшитгенде, ачыуланып, анасы Сатанайгъа баргъанды. Сора Алауган анасына айтады: «Мен, анам, къатын алыргъа атланама»...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Хапаргъа кёре, Алауган мазаллы, тынч, жууаш адам болгъанды. Къарашауайдан сора баласы болгъанды деп билинмейди. Ол жангыз баласын Алауган бек сюйгенди. Артыкъ да, гитчелигинден окъуна, Къарашауайны пелиуанлыгъына къууаннганды.

Кюнлени биринде Алауган, Къарашауайны биргесине алып, Гемуда тургъан жер юйге баргъанды. Киритин ачып, киргендиле. Гемуданы кёргюзтгенди: «Бу мени минип жюрюген атымды. Сен кишилик этсенг, бу санга хар заманда да атлыкъ этерикди. Эт дегенинги билликди, айтхан сёзюнгю ангыларыкъды, бюгюнден арысында экигизни жашауугъуз бирди, бири биригиз бла танышыгъыз»,— деп, кетеди.

Къарашауай къууанды, Гемуданы сыртын сылады. Бойнундан къысып къучакълады: «Мен ёмюрюмде сени мудах этмем. Кесими сюйген кибик, сени да сюерме»,— деди. Гемуда да, тилленип: «Сен кишилик этсенг, мен да санга атлыкъ этерме»,— деп, экиси да антлы нёгерле болдула...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Къарашауай, Гемуда атына минип, нартла элине нарт уланла чаришге хазырланадыла деп келгенди. Гемуда атындан тюшюп, багушха къыстады. Къарашауай нартланы, чаришге хазырлана, атларын юйлени башлары бла арыбери секиртгенлерине къарайды.

Ерюзмекни Къоланы, Сосурукъну буу башлы сары аты, Сибилчини юч аякълы къара аты, Рачыкъауну жюйрюк тору атына сукъланып къарагъанды. Сабийле Гемуданы ары-бери къуйругъундан, башындан тартып созадыла. Тал къабукъдан айыллары, бузоу териден кёпчеги.

Нартла чаришге чабаргъа башладыла. Чабар жерлери Тонгуз орундан Гумгъа чабаргъа болгъанды. Къарашауай аланы ызларындан тебирегенди. Нартла: «Бу уа не эте болур»? — деп, хиликге этип, кюлгендиле. Къарашауай: «Эй, нарт уланла, мен да бир къазан къайнатыргъа жарарма»,— дейди...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Нартланы заман-заманда тюрлю-тюрлю чаришлери болгъанды. Бир кере онбешкюнлюк узакъ жолгъа чариш салгъандыла. Сайлама атланы жыйгъандыла. Атланы ичинде Ёрюзмекни къолан алашасы, бир акъ ат, дагъыда бир чычхансырт ат да болгъандыла. «Энди ёчню ол юч атдан бири аллыкъды»,— деп мурат этгендиле.

Къарашауай чаришни хапарын эшитгенди. Гемуданы да ала бла бирге чаришге салырпьа сюйгенди.»

Чаришчиле атлагъа минип, атланырыкъ жерлерине жыйыладыла. Эсирик атла, аякъ юсюнде тохтамай, пырхылдап, бирер жанлары бла тепсейдиле. Хар бириси, ёчню алып, жигитлиги бла Ёрюзмекни ариу къызы Агунданы тилерге деп умут этеди. Халкъ ол жерге тул-туман болуп жыйылгъанды. Ол кезиуде зыккыл Къарашауай да маштакъ Гемудасына минип, аты да сынчыкълай, алай келеди...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Нарт Алауганнга къатын чыдамагъанды. Артда эмеген къатын алгъанды. Ол эмеген къатын хар тапхан сабийин ашап тургъанды.

Алауган бир къартха:

— Мынга къаллай мадар этейим? — дсп соргъанды. Къарт айтханды:

— Бир ит кючюкню, тюз сабий туугъанлай, къатынны тюбюне ат, сабийин а бери ал.

Алауган ол айтханча этгенди. Шауайны алып къачып, буз таулагъа элтгенди...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Къарашауай, суу атладан тууп, анасындан ёксюз къалгъан бир тайны бир кёлден тутуп, алып келгендсн сора, аны сылап, сыйпап ёсдюргенди. Хар кюнде маралланы саууп, бир челек сют ичиргенди. Ичирген сютюне женгил учхан лячинни жумуртхаларындан бешисин, бир чёмюч эмеген сют къоша эди. Жемине Минги тауну жалпакъларыны кюнлюмлеринде битген тау зынтхыдан бергенди. Сусабына Нарт Борада битген арпадан бла Хумалан орамында битген кючлю хуммалакъдан этилген сыраны къашхюсюн ичиргенди.

Бир кече бугъейле, чыранла ичинде, бузла юсюнде жатаргъа, экинчи кече баргъан суулада, терен кёлледе жатаргъа юйретгенди.

Къарашауайны атына къарт атасы Алауган «Гемуда» деп атагъанды. Гемуданы сынаргъа Къарашауай андаш эркинлик алгъанды...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Нартланы ёмюрюнде Дебет деген бир нарт болгъанды Аны онтогъуз уланы болгъанды. Алагъа, кичилетип, къатын алгъанды.

Ол уланланы эм таматалары Алауган болгъанды. Анга къатын алыргъа кезиу жетгинчи, ол къартайгъанды. Халкъны аузуна тюшюп, уллу, гитче да: «Алауганлай, къатынсыз къарт болгъун!» — дегендиле, сюймегенлерин къаргъасала...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Гемуда — нарт Къарашауайны миннген атыды. Ол ат Къыркъ сууну бойнунда жашагъан нарт эллени ичинде угъай, битеу дунияны эллсринде да айтылгъанды.

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Кюнлени биринде Къарашауай Гемудасына минип, жолгъа чыкъгъанды. Азмы-кёпмю жюрюдю, аны ким билсин. Ол жолда бир бек батмакъ жерге жетгенде, Гемуда андан ары бармай тохтайды. Къарашауай къамичини жетдирди. Алай Гемуда батмакъгъа кирмеди. Ол экинчи ургъанда, бут шаугютлеринден къан агъызды. Гемуда секирип, ары жанына ётюп тохтады. Секиргенде айылла юзюлдюле, Къарашауай иер бла бирге батмакъгъа кёмюлдю. Иерни сюйрей, батмакъдан чыгъып, атны къатына барды.

— Эй, сен, адам улу, мен да сени сынадым. Манга айтхан сёзюнпо айны тёзмей буздунг. Мени ёпкелетир зат этмем деген эдинг. Уруп, бут шаугютюмден къан агъыздынг. Мен секирсем, айылла юзюлюп, сен да жыгъылып къаллыкъ эдинг. Мен аны билип тирелген эдим. Сен манга кенгешинги бермей, къамичини бердинг. Мен — хайыуан, сен а — адам. Мен сени аягъан чакълы сен мени аямадынг...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Къарашауайны къарт атасы Дебет бек уста темирчи болгъанды. Нартла уста ишленнген адыр кёрселе: «Бу Дебетни къол ызына ушайды»,— дегендиле. Осал ишленнген адыр кёрселе уа: «Ай, муну уа Дебет ишлерге керек кёре эдим»,— деп, бюсюремегенлерин билдиргендиле. «Темирчилик Дебетден башланнганды»,— деп алай да айтадыла.

Дебетни къартлыкъ жылларында Къарашауай иги маркъа жашчыкъ болгъанды, алай Къарашауай къарт атасын алыкъа танымагъанды. Дебет, аны къарыуун сынаргъа сюйюп, кюнлени биринде кесине чакъырады. Дебетни гюрбежисине Къарашауай салып келеди. Дебет кесини темир салтасын аны къолуна береди...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Усхуртукланы Тотурбийни онтогъуз жашы болгъанды. Тотурбийни атасы уа темирчи Дебет эди. Ол жашланы таматалары Алауган болгъанды. Тотурбийни жашларын, ала къатын алгъандан сора, барын да Ёрюзмек къыргъанды. Алауганны уа: «Ол къарт болгъанды, къатын да алмагъанды, тюп боллукъду»,— деп, ёлтюрмей къойгъанды.

Алауганны эмчек анасы обур Сатанай эди. Бир жол Алауган къартла болгъан ныгъышха бара болгъанды. Сатанай аны озуп кетип, ашыкъ ойнай тургъан жашчыкълагъа барады. Сатанай жашчыкълагъа: «Мен сизге саугъала берирме, Алауган былайгъа жстгенлей, даулашып: „Алауганлай, алгъа туууп, артха къалайым, къатынсызлай къалайым“,— деп айтсагъыз»,— дегенди.

Алауган алайгъа жетгенлей, жашчыкъла даулашхандыла. Алауган: «Мен сабийлеге окъуна кюлкю болдум»,— деп юйге къайтды. Гемудагъа иерни салды. Тебиреди къатын излеп...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Алауган белгили тулпар болгъанды. Ол къатын алмай кёб тургъанды.

Бир кюн эл, джыйылыб, Алауганнга: «Энди сен къатын алмасанг, боллукъ тюлдю, сени джашынг болуб, сен ёлгенден сора, бизге тамада болмаса, биз джашаялмабыз»,— деб, бютеу бирден тилегендиле.

Сора Алауган баргъанды да, беш башлы эмегенни къызын алгъанды да келгенди. «Барыгъыз, келин келтирдим, юйге кийиригиз!» — дегенди. Адамла барсала — эмеген къыз къубулуб тура. Не этерик эдиле, келтиргендиле да Алауганны юйюне салгъандыла.

Сора эмеген къатын хар джыл сайын бир сабий табханды. Алай а, не келсин, хар табхан сабийин ашаб баргъанды. Бир кесекден, кесини сабийлерин ашагъаны бла къалмай, элде сабийлени да ашаб тебирегенди...