НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Къарашауай, суу атладан тууп, анасындан ёксюз къалгъан бир тайны бир кёлден тутуп, алып келгендсн сора, аны сылап, сыйпап ёсдюргенди. Хар кюнде маралланы саууп, бир челек сют ичиргенди. Ичирген сютюне женгил учхан лячинни жумуртхаларындан бешисин, бир чёмюч эмеген сют къоша эди. Жемине Минги тауну жалпакъларыны кюнлюмлеринде битген тау зынтхыдан бергенди. Сусабына Нарт Борада битген арпадан бла Хумалан орамында битген кючлю хуммалакъдан этилген сыраны къашхюсюн ичиргенди.
Бир кече бугъейле, чыранла ичинде, бузла юсюнде жатаргъа, экинчи кече баргъан суулада, терен кёлледе жатаргъа юйретгенди.
Къарашауайны атына къарт атасы Алауган «Гемуда» деп атагъанды. Гемуданы сынаргъа Къарашауай андаш эркинлик алгъанды.
Къарашауай — пелиуан нарт уланы,
Ким да, демлешип, онгламагъанды аны.
Гемуданы кёп затлагъа юйретгенд,
Тёбелени тагъып, тюзге сюйретгенд.
5 Къарашауай Гемуда бла атланды,
Ычхынмазгъа иерине къапланды.
Ура, бере кёз кёрмезге бардыла.
Тик къаягъа жетип, ёшюн урдула.
Тик къаяны жарып, эки этдиле,
10 — Черек аууз ма бу болсун,— дедиле.
Туягъы бла Чирик кёлню ачды,
Солууу бла къадау тауланы чачды.
Чегем тарны аны кючю жаргъанды,
Чынгылындан чучхурла тамдыргъанды.
15 Ызы бла Тихтен таугъа келдиле,
Суу агъарча, эки юлюшге бёлдюле.
Сыртха чыгъып, Минги таугъа къаралла,
Юсю бла секирирге маралла.
Гемуданы туякъларын билелле,
20 «Жер Тейриден болушлукъ!» — деп тилелле.
Бир секирип Минги таугъа жетдиле,
Юсю бла ол жанына кетдиле.
Тёппеси бла ызларына ётдюле,
Туякълары тийип, айры этдиле.
25 Къарашауай Гемудагъа къууанды.
Суусабына гараладан суу алды.
Сылап, сыйпап терлегенин кетерди,
Буздан гулла ишлеп, гара суу берди.
Экиси да оноу, кенгеш этдиле,
30 Алайдан да Къазман таугъа кетдиле.
Къазман тауну булутларын чачдыла,
Ызы бла къаяларын ачдыла.
Олтурдула, бойсундуруп, жарашып,
Тёппесинден кенг къырлагъа къарашып,
35 Къазман тауну быгъынларын ойдурду.
Гемудасын тау кырдыкдан тойдурду.
Къурчдан кючлю болгъанды жаякълары,
Турчдан къаты эди туякълары.
Къарашауай минди Гемудасына,
40 Иер бла жабыщды аркъасына.
Гемудасы, жыйырылып, секирди.
Жюрексинип, от жалынла кекирди.
Гемуда бла кюн чыгъышха кетдиле,
Жорта, чаба бир тенгизге жетдиле.
45 Тенгиз юсюнде чаришни кёрдюле.
Ала къачып, была артдан сюрдюле.
Ала къоркъуп, суу тюбюне сингдиле,
Къоркъуп къачханларын была билдиле.
Къум аулакъгъа чыгъып солуу алдыла,
50 Тёгерекге къарай, бираз къалдыла.
Узакълада от тютюнле кёрдюле,
— Ол от жин от болур,— дедиле.
Къарашауай деди: «Энди не этейик?
Ол отдан да кюймей къалай ётейик?»
55 Гемудасы деди: «Манга тынгыла.
Къалай сюйсенг, мен этерме, ангыла!»
— Эй, Гемудам,— деди,— антлы нёгерлебиз,
Сен сау болсанг, от тауунуда женгербиз.
Жерни, сууну, хауаны да атыса,
60 Санга къаршы жукъ чыдамаз, къатыса!
Мен барырма, теринг кибик, юсюнгде,
Отдан ётер болсун сени эсингде.
Атламларын чакъырымгъа салып,
Таугъа жетди, Къарашауайны алып.
65 Гемуда бурун тылпыуун таугъа юфкюртдю,
Жанган отну, суу къуйгъанлай, ёчюлтдю.
Атны сынап, Къарашауай Алауганнга келгенди,
Хапарларын къарт Дебетге бергенди.
Къарт Дебет а алгъыш этди жашына:
70 — Нарт эллени къайгъы келмез башына.
Жортууулгъа нартла аллында чыгъарса,
Нарт эллени хар палахдан сакъларса!
|
bogatyrewa75 
