НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

I. НАРТЛАНЫ ЖАРАТЫЛГЪАНЛАРЫ

Бир жолда, нартланы ёмюрлеринде, нарт Дебет таулагъа темир ташла жыяргъа кетгенди. Кече ол бир дорбунда къалгъанды. Кече ортада дорбунну тешигинден бир сейир кёк жарыкъ уруп, дорбунну ичин кюнча жарытханды. Дебет, сейирсинип, тышына чыкъгъанды. Битеу дунияны, кёз къаматырча, жарытып, кёкде бир уллу узун къуйрукълу жулдузну учуп баргъанын кёргенди.

Ол жулдуз учуп барып, бек узакъда эки уллу тауну арасында тауланы зынгырдатып, дунияны къалтыратып, тюшдю.

Дебет, кече болгъанына къарамай, ары атланды.

Ары Дебет юч кюн бла юч кечеден сора жетгенди. Ол эки тауну арасы къап-къара болуп, кюйюп тура эди. Къарагъанында, бир бек уллу терен чунгурну ортасында эки жарылгъан бир уллу кёк ташны кёрдю. Аны ичинде уа бир тулпар жашчыкъ. Ол сабийчик бир мазаллы бёрюню бойнундан къаты тутуп эме эди.Битеу ол тийрени къанатлылары, жаныуарлары жыйылып, ол сейирге къарап тура эдиле. Дебет алагъа хапар соргъанда, бир къарт къуш алай айтды:

— Биз кече жукълап тургъанлай, кёкден бир къуйрукълу жулдуз учуп келип, битеу бу тёгерекни кюйдюрюп, ма бизни бу уллу кёлюбюзге тюшгенди. Кёлню сууу къайнап къуругъандан сора, биз аны тюбюнде бу жашчыкъны кёргенбиз. Ол жиляп, къычырып кёп тургъанды, алай аны къатына барыргъа бирибиз да базынмагъанбыз. Бу бёрюню уа бусагъатда гитче балалары барды да, ол ашдан иги тоймайды. Ол, баям, аны ашайым деп баргъан болур эди къатына. Алай бу жашчыкъ сермеп, аны бууаргъа аздан къойгъанды. Амалсыз этип, аны эмип башлагъанды.

Нарт Дебет ол жашчыкъны къатына баргъанда, ол ёсюп, ючжыллыкъ болуп тура эди. Аны Дебет биргесине алып, нарт элге тебирегенди. Ала элге жетерге, жашчыкъ ёсюп, жетижыллыкъ болгъанды.

Жолда бара, Дебет нарт къойчуланы къошларына къайтханды. Ол алагъа жашчыкъны хапарын айтханда, ала: «Сени кесинги онтогъуз уланынг барды. Не этериксе бу бёрю эмчекни? Андан эсе бизге бер, — деп тилегендиле.— Бёрюню эмип, бу сабий бёрюле бла жууукъ болгъанды, энди бу болгъан къошха бёрюле чабарыкъ тюйюлдюле», — дегендиле.

Нартла бир бирлеринден жукъ тилеселе, анга «угъай» деген тёре болмагъанды. Дебет ол жашчыкъны деу пелиуан боллугъун кёрюп, темирчи этип, анга не усталыгъын да юйретирге мураты болгъанды. Алай нарт къойчула тилегенлеринде, жашчыкъны алагъа къойгъанды.

Жашчыкъгъа нартла «Бёрю эмчек» деп тургъандыла. Артда ол ёсюп, керти нарт болгъанында, Ёрюзмек деп къойгъандыла.

Темирчи Дебет а ол кёкден тюшген ташны эки сыныгъын да эритип, темир этгенди. Андан битеу нартха айтылгъан къулач-къулач созулгъан сырпынны ишлеп, нарт Ёрюзмекге нартланы жаулары къызыл Фук бла сермеширге бергенди.

Темирчи Дебет ол кёк темирни къалгъанын а нартлагъа сырпынла, садакъла эм башха сауутла этгенде, андан бир азын жер темирге къошуп болгъанды. Ма аны ючюн болгъандыла алай кючлю Дебет ишлеген сауутла.