НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Къарашауай, Гемуда алаша!
Алашагъа жер салгъанма,
Атланыргъа кёл алгъанма.
Алашаны жез къулакълары,
5 Буруу къысхач-жаякълары,
От чагъады туякълары.
Таугъа чыкъса — чана алаша,
Тюзге кирсе — арба алаша.
Алаша бла тебиредим,
10 Уллу ёзенде бара эдим.
Уллу ёзенде къарелдиле,
къарелдилс уа эмегенле.
— Аты мени! — деп а бири,
— Кеси мени! — деп а бири,
10 — Исри мени!— деп а бири.
Къарт эмеген алай айтды:
— Уллу езенде жюрюген адам,
Кесине да базынмаса,
Мында, тейри, жюрюй болмаз!
20 Къамчиледи, къаршы келди.
Эмегенле, оюн ойнай.
— Оюнлары не зат эди?
— Оюнлары имбаш ташды.
— Ташлары уа не кибикди?
25 — Эки егюзню арасында
Жюрюген а гебен кибик.
— Ауурлугъу неден болур?
— Ауурлугъу турчдан ауур.
Къарашауай къоркъаракъ болду,
30 Гемуда алаша, тилленип, айтды:
— Нек къоркъаса, Къарашауай?
Сен атмасанг — мен атарма!
Къарашауай кел этгенди,
Алашаны къантаргъанды.
35 — Келтиригиз а, бир керейим.
Ташны алып келдиле да.
Къарашауай ёрге турду,
Эки женгин артха этди,
Эки этегин ёрге этди.
40 Къыйналыракъ кётюрген кибик,
Кюченирек алгъан кибик,
Къысылыракъ жибергенди.
Эмегенле къуш-муш этдиле:
Аллахдан аман тапхын!
45 — Ычхыныракъ кетген эди,
Барып алып келчи,— деди.
Бир эмеген баргъан эди,
Ташны, излеп, тапмагъан эд.
Къарашауай кеси барды,
50 Чурукъ а табаны бла уруп,
Жерни эки къатысындан
Ташны чыгъарып, алып келди.
Экинчиде жибсргснде,
Кёз кёргенден аудургъанды.
55 Эмегенле къуш-муш этдиле,
Къарт эмеген а алай айтды:
— Ючюбюз да аманбыз да,
Сарыкъулагъынга тамамбыз да!
— Биригиз а атны алып,
60 Келигиз да,— деди Шауай —
Биригиз а ёзенгисин тутугъуз,
Биринг, кётюрюп а, атха салсын.
— Сау бол, адам улу! — деди къарт эмеген.
Бири атны алып келди.
65 Бири ёзенгисин тутду,
Бири, кётюрюп а, атха салды.
Къарашауай къамичиледи,
Къамичисини учасы уа,
Бирини барып кёзюн чыгъарды.
70 Гемуда алаша секиргенде,
Аягъындан чыкъгъан зылды,
Бирини барып бойнун юздю.
— Адам улу, тилейбиз — делле, —
Бизни артыбызны этме!
75 — Барчы ахшы жолгъа! — деди къарт эмеген,
Тебиреп а жолгъа кетди.
* * *
Донну да бойнунда, дейди,
Бир уллу чариш анда барды.
Къарашауай ары барыргъа,
80 Гемуданы къурай эди.
Бир къая тюбюне барды,
Бир темирчи анда жашайды.
— Атыма эки айыл, маржа,
Темирден а сен а этчи.
85 — Кёмюрюм да жокъду,— дейди,—
Темирим да жокъду,— дейди.
— Темирчик да мен табарма,
Кёмюр да мен табарма.
Донну да бойнунда,— дейди,— ,
90 Нарт батырла, къалмай,
Жыйылып а, уллу чариш.
Анда барады,— дейди Къарашауай.
— Ол чарищае не саугъады?
— Ханны къызы — Алтын Къочхар.
95 — Ол чаришде аны аллыкъ —
Рачыкъауда сары алаша,
Ол чаришледе озуучуду.
Къарашауай ары барыргъа,
Темирчигин отха салды,
100 Кёмюрчюгюн отха салды.
Къарашауай баса кетип,
Ол кёрюкню уа бузгъанды.
Кёмюрчюгюн чачдыргъанды,
Темирин да атдыргъанды.
105 Темирчи да алай айтды:
— Мен ойлагъан жаш тюйюлсе,
Алашаракъ бас кёрюкню!
Айылланы ишлетгенде,
Ол чаришге кетди Шауай,
110 Донну бойнунда, дейди,
Нарт батырла,
Келмегенни сакълай элле.
Къарашауай гебенегин,
Сары гебенегин кийип,
115 Атыны да бойну мырхыкъ.
Былай бир аман болуп.
Ол нартла анга кюле:
— Не эте болур, бу харип жаш? — дейле.
Чакъырып а, сора элле.
120 — Мен да къошдан келдим,— деди,
— Маллагъа бир туз тюшюралсам,
Бу чарищден умут этеме.
Была мынга кюле элле.
Нарт батырла, бири къалмай,
125 Жыйылып а озуп кетдиле.
Къарашауай артха къалды,
Гемуда алаша алай айтды:
— Атлыкъ этсем, кишилик этермисе?
— Атлыкъ этсенг, кишилик этерме! —
130 Деп а, была тсбирелле,
Нарт эллиле къалмай къарай элле.
Къарашауай чыкъгъан эди,
Озуп, озуп келе эди.
Рачыкъау а, сары алашада,
135 Бек а алгъа ол келеди.
Къагъып алды Шауай аны,
Рачыкъауну атын, кесин.
Бойнуна кёнделсн салып,
Нартны ортасына
140 Ол чаришден алып келди.
Нартла умут этген элле,
Рачыкъау келеди дсп.
Ол а Рачыкъау болмай,—
Гемуда алаша, Къарашауай.
145 Келип тохтагъанды анда,
Бир да къалмай сейир этдиле.
|