НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Нартланы заман-заманда тюрлю-тюрлю чаришлери болгъанды. Бир кере онбешкюнлюк узакъ жолгъа чариш салгъандыла. Сайлама атланы жыйгъандыла. Атланы ичинде Ёрюзмекни къолан алашасы, бир акъ ат, дагъыда бир чычхансырт ат да болгъандыла. «Энди ёчню ол юч атдан бири аллыкъды»,— деп мурат этгендиле.

Къарашауай чаришни хапарын эшитгенди. Гемуданы да ала бла бирге чаришге салырпьа сюйгенди.»

Чаришчиле атлагъа минип, атланырыкъ жерлерине жыйыладыла. Эсирик атла, аякъ юсюнде тохтамай, пырхылдап, бирер жанлары бла тепсейдиле. Хар бириси, ёчню алып, жигитлиги бла Ёрюзмекни ариу къызы Агунданы тилерге деп умут этеди. Халкъ ол жерге тул-туман болуп жыйылгъанды. Ол кезиуде зыккыл Къарашауай да маштакъ Гемудасына минип, аты да сынчыкълай, алай келеди.

— Ой, чаришге барлыкъ а энди келди. Ант юйюн къурутха энди, аны аллына уа къанатлы да ётсе,— дедиле, масхарап, бир къауумла.

— Эй, жашла, жюйрюкде сын жокъду, кюлмегиз,— дегенле да болдула.

— Чаришге барыргъа манга да эркинлик беригиз,— деп, Къарашауай тиледи.

Масхара этип, кюлдюле:

— Ой, харип, сен а не этеме дейсе, къой, аякъ тюпде къалып эзилирсе,— дедиле.

Къарашауай тохтамады. Барып Ёрюзмекден тиледи. Ёрюзмек эркинлик берди:

— Барма къоюгъуз, жащды, мудах этмегиз, ол да чабалгъанына кёре келир,— деди.

Чаришчиле чабар жерлерине кёз туурадан жокку болуп ташайдыла. къарашауайны Гемудасы да аланы ызларындан гуппур болуп, сынчыкълай, сыртдан ауду.

— Ай, зауаллы, къушжетерни барыууна къарачы! — деп, харх болдула.

Гемуда, кёз туурадан ташайгъанлай, желча тебиреди. Чаришчилеге кесин кёроозтмей, бир жанлары бла озуп, чабар жерине жетип тохтады. Бир бёлек замандан сора ала да жетдиле. Тамаша-сейир болдула.

— Аха, улан, сен бери къайдан чыкъгъанса, бизден анда къалкъаненг да? — дедиле.

— Мен да сизни ызыгъыздан аяусуз чабып келгенме, сизни уа кёрмегенме,— деп, сансыз жууап къайтарды.

— Ыхы, биз аулакъда къаукъалакъ эте, акъырын келгенбиз, бу жигит а жетеме деп, къысха жолну чабып маштагъын тюгендиргенди. Энди ызына къалай баралыкъды? — деген лахорланы этдиле. Къарашауай лахорланы эшитди, болса да жукъ айтмады.

Атланы сорукъдурдула, сора, айылланы къаты тартып, чаришге бошладыла. Къарашауайгъа аз да акъыл бёлмедиле.

— Къачан болса да, бир заманда келир,— деп кетдиле.

Къарашауай да аланы ызларындан сюрдю. Жстип алгъа ётдю, дагъыда артха къалды. Экинчи кере да жстип, алларына ётдю. Дагъыда артха къалды. Алай эте, эм ахырында барын да артда къоюп, чекге жетди. Анда аны тёгерегине басындыла.

— Жигит, сен къалайдан къйтып келесе, ала бла бармагъанмы эдинг? — деп олсагъатчыкъдан сордула.

— Мен ала бла баргъан эдим, ала бла да къайтханма,— деген жууап берди.

— Да ала къайда къалгъандыла?

— Ала да келе къалгъандыла,— деди.

Болса да ийнанмадыла:

— Бармай, къалайдан эсе да къайтып келгенди,— деп къойдула.

Бир бёлек замандан сора чаришчиле узакъдан кёрюндюле. Халкъ бири бирин тюртюп, къарайды. Акъ атны белинден ал жаны къолан атдан эсе чекден алгъа ётдю. Ючюнчюге чычхансырт ат келди.

Энди ёчню юсюнден даулаш болдула. Бир къаууму Къарашауайгъа, бир къаууму да акъ атлыгъа берирге дедиле.

Акъ атны иеси чурум этди:

— Ол мындан бизни бла кетмегенди, баралмай жолдан къайтып келгенди,— деп тохтады.

— Баргъанмы эди? — деп чаришчилеге сордула.

Чаришчиле ары баргъанын, бери озуп кетгенин да жашыралмадыла. Сюймеселе да, болумун айтдыла.

Акъ атны иеси дагъыда дау илиндирди:

— Биз аны чаришге къошмагъанбыз, ол кеси кесин къошуп айланнганды. Анга ёч берирге тийиншли тюйюдю,— деп сёз салды.

Ол заманда Къарашауай Гемудагъа секирип минди. Акъ атны тартып, Гемуданы бойнуна салды. Ары-бери да бир эки жагъалап, сора, келтирип, иесини аллына атды. Халкъ, тамаша болуп, къарс урду. «Ёч, ёч, ёч!» — дсп бирден къычырдыла.

Къарашауай ёчню алмады.

— Мен сизге ёч салып чапмагъанма, алай бош, нартланы сынаргъа, эрикгенден, кёз ачаргъа чапханма, сизни ёчюгюз манга керек тюйюлдю,— деп, Гемудагъа минип, кетип къалды.