НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Къарашауайны къарт атасы Дебет бек уста темирчи болгъанды. Нартла уста ишленнген адыр кёрселе: «Бу Дебетни къол ызына ушайды»,— дегендиле. Осал ишленнген адыр кёрселе уа: «Ай, муну уа Дебет ишлерге керек кёре эдим»,— деп, бюсюремегенлерин билдиргендиле. «Темирчилик Дебетден башланнганды»,— деп алай да айтадыла.

Дебетни къартлыкъ жылларында Къарашауай иги маркъа жашчыкъ болгъанды, алай Къарашауай къарт атасын алыкъа танымагъанды. Дебет, аны къарыуун сынаргъа сюйюп, кюнлени биринде кесине чакъырады. Дебетни гюрбежисине Къарашауай салып келеди. Дебет кесини темир салтасын аны къолуна береди.

— Ма, муну бла тёшню юсюнде темирни ур! Сени атанг — Алауган, муну бла эки ургъанлай, балтагъа ауузлукъ чыгъарыучу эди,— деди.

Къарашауай, салтаны алып, тёшню юсюнде темирни азыракъ урду. Дебет: «Бегирек ур!»,— деди. Къарашауай керилип урду. Салта тёшгс, тёш да жерге кирдиле. Гюрбежини чырдысындан къурумлары акъдыла. Салтаны сабы сынып, къолунда къалды.

Дебет къачып, гюрбежиден чыгъып тебиреди.

Къарашауай: «Къайры къачаса?» — деди.

— Да, кёремисе, юй оюлуп келеди,— деп жууап этди.

— Юй оюлмайды, салта тёшге, тёш да жерге киргендиле, деди. Дебет къайтып келип, Къарашауайны, эркелетип, къучакълады. Жашны тулпарлыгъы аны кёлюне жарады.

— Сен атанг Алауганны уланы болгъанынга, атауулунгу бетин чыгъарлыкъ нарт пелиуан болурунга да энди ийнандым,— деди. Ол арада тебе санлы деу Алауган, Дебетни муратын билир ючюн, сынчылай, юслерине келеди.

— Да, атам, къалай къарайса, бу жаш сени жумушунгу тындыраламыды? — деп сорду.

— Да, къалай тындыргъанын ма, салта бла тёщден сура! Бирини ууатды, бирин да батдырды, мени да, гюрбежиден къачып чыгъарлай, гузаба этдирди,— деп жашха къарады.— Сен аталыкъ эталсанг, ол балалыкъ этерикди,— деди.

Алауган, онгсунуп, ышарды.

— Алай нек этгенсе? — деп сорду уланына.

— Мен билмедим. Алгъа аз урдум. «Бегирек ур!» — деди. Кёлюне жетеме деп, ургъанымда, салта тёшге кирди, тёш да жерге кирди, салтаны сабы да къолумда къалды,— деп жууаплады Къарашауай.

— Ай, хомух! Бу жолдан сора сакъ ура тур. Ала бизге дагъыда керекдиле. Энди къарт атангыда таныдынг, бар юйге,— деп ашырды.