НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Нартланы аналарыны аты Сатанайды, Сатанайны жашы Алауганды. Алауган къатын алмай къарт болады. Сора Сатанай этер мадар тапмай, ашыкъ ойнай тургъан ууакъ сабийлени къозутады: «Жашла, Алауган къатыгъызгъа жетгенлей, ашыкъла ючюн тюйюшюгюз да: „Бу ашыкъ меники тюйюл эсе, Алауганлай къарт болуп, къатынсызлай тюп болайым",— деп, даулашыгъыз»,— дегенди.

Алауган ол сёзлени эшитгенде, ачыуланып, анасы Сатанайгъа баргъанды. Сора Алауган анасына айтады: «Мен, анам, къатын алыргъа атланама».

Сора саууту-сабасы бла бара барып, жолда уллу, бек уллу бир аждахай къатынны жол ишлей тургъанлай кёреди. Къатына барыргъа къоркъуп, сагъыш этип тохтайды. Болса да, таукел этип, тебирейди. Аждахай къатын эки эмчегин да имбашлары бла аркъасына атып ишлей тургъанлай, жетип, Алауган аны эмчегин ауузуна салады. Сора аждахай (эмеген) къатын артына узалып, Алауганны ауузуна къабады. Сора, чючгюрюп, къолуна тюшюреди да айтады: «Ой, балам, балам, билмегенлей балам болуп къалдынг ансы, нечик татлы къабын боллукъ эдинг»,— деди. Алауган да: «Ой, анам, анам болуп къалдынг ансы, къылычыма бир силдем боллукъ эдинг»,— деди. Сора аждахай: «Адам улу, не айланаса, не жюрюйсе?» — деп сорду. Алауган: «Да мен а къатын излей чыкъгъанма»,— деди. Аждахай а: «Да кел, мени бир къызым барды, жаратсанг»,— деп юйюне чакъырды.

Юйюнде биширип, тирмен ташлача, жети гыржын салды. Бешли бугъа союп, биширип, экиси да ашадыла. Сюеклерин: «Къыз адам сюеклени бек сюеди»,— деп, гёзеннге атдыла. Ол заманда къыз гёзенде болгъанды.

Эрттен болду, къызны кийиндирип, Алауганнга бердиле. Алауган сора алып, юйюне келтирди.

Сора къатын жети ыйыкъдан бир къозлап, хар къозлагъанда жети бала табып, тапханын кеси ашап болгъанды.

Сора къайын анасы Сатанай келинине урушуп: «Сен кийизде, мулжарда къозлайса, ол айыпды, биз ожакъдан къозлаучу эдик»,— деп юйретди.

Заман заман бла Сатанайны келини, Алауганны къатыны, ожакъ башына чыгъып, къозларгъа барады. Сатанай да ожакъны тюбюне барып, бир ит кючюкню букъдуруп туруп, къатын ожакъдан сабий табып атханлай, ит кючюкню салып, сабийни алып кетип, букъдурады. Эмеген келип, ит кючюкню ашап къояды.

Сатанай сабийни бешик бла Минги тауну башына салып, анда ёсдюреди. Минги тауну башына Сатанай минип, жюрюп болгъанды. Анда бир ат да болгъанды. Атны аты Гемуда болгъанды. Минги тауну башында бир терен кёл болуп, ол ат андан чыгъып, тёгерегинде кырдыкны отлап, кёлге кирип кете болгъанды, бугъуп. Ол кёлню сууу дарман суу болгъанды, андан ичген къыяма кюннге дери ёлмейди дегендиле.

Шауайны къарт анасы Шауайны Минги тауну башында ёсдюргенди. Шауайны кечеги къарангылыкъ бёркю болгъанды, Гемуданы да ол тутуп кесине алгъанды. Шауайны тилин — Гемуда, Гемуданы тилин а — Шауай билгендиле. Гемуда сюйсе — кичиу, сюйсе — семиз ат сыфатха кире эди. Ат Шауайгъа айтханды: «Мен жохар да, арыкъ, кичиу, жалкъасыз да болама. Сен да мен къаллай болсам, аллай бол. Кечеги бёркюнгю кий, сен эрлик этсенг, мен атлыкъ этерме»,— дегенди.

Сора ат бла Шауай ойнап, Минги тауну юсю бла Къара тенгизге секирип, ызы бла артына, Чегет тенгизге секиргендиле. Шауай ол заманда къылычы бла Минги тауну уруп, эки жаргъанды. Аны кёрюп, ханны къызы аны сюйгенди.

Бир кюн Гемуда айтады: «Шауай, кечеги бёркюнгю ал, Дебет-темирчиге иер ишлет, юч къанжал айыл да ишлет да — мин. Мен къара жалкъалы, сен да субай санлы, аслан кибик, боллукъса. Энди мен ючкюнлюк, ючкечелик жолгъа секирликме, жер манга жыйыллыкъды, сен а кёзлеринги къыс»,— дегенди. Шауай нени да ол айтханлай этгенди.

Шауай Дебет темирчиге барып, Гемудагъа ишлетген иерин, жерин салып, бир тюзге чыгъады. Ол тюзде ханны къызын алыргъа жыйылгъан жашла боладыла. Алайда Гемуда кичиу, жалкъасыз ат болады. Жаш да сары жамычылы акъсакъ къарт киши болады.

Была чаришге ючкюнлюк жолгъа кетедиле. Шауай чаришчилени ызларындан жетгенди. Чабыуулда ол да чапханды да озгъанды. Озгъанды да ханны къызын алгъанды. Аты да, кеси да биягъы жангы сыфатха киргендиле.