НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Эртте ёмюрледе Генжокъланы Алауган деп бир мазаллы нарт болгъанды. Ол кёп кере юйдегили болса да, анга къатын чыдамагъанды. Ол себепден, къатын алмай кёп заманланы айланнганды.

Алауган бир жол атына минип, жолгъа чыкъгъанды. Бара барып, сабийле ойнай тургъан бир жерни юсю бла ётюп бара, «Алауганлай, къатынсыз къарт болгъун!» — деп эшитгенди.

— Бу сабийлени быллай сёзлери Алауганнга ётгенди. Сора сагъыш эте кетип: «Манга адам улуланы къызлары чыдамайдыла, эмеген къыз алайым»,— деп, эмегенле элине кетеди.

Былай бла, эмегенлеге барып, аланы бир таула ичинде, бир дорбунлада табады...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

[Алауган бла аны эмчек анасы Матчалыу эмеген къатындан Алауганны сабийин урлагъандан сора, аны Минги тауну бузларында ёсдюрюрге оноу этедиле. ]

Матчалыу сабийге буздан бешик ишлейди, бешикни буз тешикни аллында орнатады. Бешикни башындан чыран суучукъ сабийни тюз ауузуна тама эди. Чыран суу бла багъып, Матчалыу жашны уллу этди.

Жашха тишле чыкъгъанда, Матчалыу аны чертлеуюкле, къозла бла, бирге, жумарукъ эт бла багъа башлады.

Жылла озуп, Алауган улу хайт деген жаш болгъанды. «Жашым,— дегенди Матчалыу,— энди сен киши болгъанса, буздан чыкъ да, Нарт ёзеннге да бир къара. Жайлыкъда отлагъан жылкъыдан сайлагъанынгы тут да, мин да, нарт болгъанынгы бир сынайым»...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Эртте заманда, Алауган деп, бир уллу адам болгъанды. Аны тиширыула бла жолу болмагъанды. Юч кере къатын алгъанды. Къатынлары, тёзмей, ёлгендиле. «Энди кесиме ушагъан бир адам къалай тапмазма»,— деп, Гемуда деген атына минип, жолгъа тебирегенди. Андан сора аны башха ат да кётюрмегенди.

Сора тебирегенди бир ёзенни энишге. Бара тургъанлай, жолда бир эмеген къатын жерни жарылгъанын жамай тургъанын кёргенди.

— Ый, анам, анам,— дегенди да, кесине къоркъгъандан къучакълагъанды къатынны.

Сора эмеген къатын:

— Ый, женгил бала болдунг ансы, санга этерни мен билирем!— дегенди...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Алауганнга къатын чыд,'>магъанды, ёлюп тургъандыла. Алауганнга эмчек анасы:

— Эмегенден энди бир къатын ал,— дегенди.

Алауган кеси да, аты да тулпар болгъандыла. Къатын излей, эмегенле жашагъан бир ёзеннге баргъанды. Барып сабан сюре тургъан эмегенлеге тюбегенди.

— Не айланаса, Алауган?— деп соргъандыла.

— Сизден къатын излеп келгенме,— дегенди.

— Да, мени бир къызым барды да, жаратсанг, ал,— дегенди бир эмеген.

Алауган эмеген къызны алып, элине баргъанды. Элге киргенлей, сабийлени жолда сермеп, къабып тургъанды. Сабийлени къаба тебирегенде, жер юйге салгъандыла...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Эртте заманда, нартланы кезиуюнде, Дебет деп бир нарт жашагъанды. Дебетни онтогъуз жашы болгъанды. Жашла, ёсюп жетгенден сора, бир бирине: «Онтогъуз къызы болгъан бир киши тапхынчы, къатын алмазгъа»,— деп ант этедиле. Алай бла жашла башха-башха къатын алмай турадыла. Жашланы эм таматаларыны аты Алауган болады.

Жашла уллу болуп, заманлары жетгенде, бары да бирге онтогъуз къызы болгъан киши тапсакъ деп, излей чыгъадыла. Кёп жерлеге айланып, кёп жерледе сурагъандан сора, бир элде бир кишини онсегиз къызы бла бир жашы болгъанын эшитип, алагъа барып тюшедиле.

Къызла жашланы бирине жетмейдиле, жашланы уа антлары барды: бары да туугъан эгечлени алыргъа. Алай бла не этерге билмей турадыла. Кёп сагъыш этгенлериден сора, жашланы кичиси: «Мен барыгъыздан да кичиме, мен тёзерме, алыгъыз!» — дейди. Алауган, жашланы таматалары: «„Угъай, къатын бла суусап алгъа кичиге“,— деген сёз барды. Биз быланы къойсакъ, башха жерде табалмазбыз да, антыбызны бузарбыз, мени ючюн ант бузулмаз. Андан эсе сиз барыгъыз да алыгъыз, мен сизни бир къууанчыгъызны кёрсем, манга ол жетерикди?» — деп, къарындашларына кёл этдиреди...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

«Алауганлай къатынсыз къарт болгьун!» — деп сёз барды. Алауган нартды. Тогьуз къатын алгьанды. Алауганнга къатын чыдамагьанды.

Анасы бек акъыллы къатын болгъанды. Ол жашы Алауганнга къатын чыдамай, сабийи болмай къалгьанына бек жарсыгъанды. Сора анасы биреуню чакъырып: «Бу мени жашым халкъдан айырылып, кеси жангыз нек олтурады? Не сагъыш эте болур, бир бил»,— деп ийгенди.

Ол киши: «Сени къатынгда олтурургъа боллукъмуду?» — деп, Алауганны къатына барады. Ол а: «Да олтур, ахшы улан»,— деп, аны олтуртады. Баргьан а сынчылай: «Къатын а аллыкъмыса?» — дегенде, Алауган а: «Мени сагъышым къатын, къыз тюйюлдю, нартланы эмегенледен къутхарыргьады»,— деди...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Нарт Алауган бир уллу тенгизни жанында бир элде жашагъанды. Ол тенгизде эки ат болгъанды. Эл аланы туталмай тургьанды. Алауган барады да биргесине сынжыр элтеди. Атла адамны кёргенде, тенгизге секиргендиле, адам кетгенлей, тенгизден чыкъгьандыла. Бир жол, атла чыкъгьанлай, сермеп, бирини бойнуна сынжырны салды. Атны тутду, юйюне элтди. Жарашдырып, кесине ат этди. Атны атына Гемуда атады.

Атха минип, кесине къатын излерге чыкъды. Кетип бара тургьанлай, бир чегет талада бир эриши къарелди кёрдю. Аны кёргенлей, къоркъуп, тохтады.

— Къоркъмазгъа ант этген эдим, антыма ёлдюм,— деди...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Бир кюн Алауган, Гемудагьа миниб, джолгъа чыкъгьанды. Бара барыб бир чегетге киргенди. Чегетни ичинде — бир мазаллы юй. Юйню ичинде — бир эмеген къатын. Къатын джюн тарай тургьанды, эки эмчегин артына атыб. Алауган: «Ой, анай, анай»,— деб, чабыб эмчегин ауузуна алгъанды.

— О балай, балай! Дженгил балай болдунг, ансы сеннге этерими биле эдим мен,— дегенди эмеген къатын.

— Дженгил анай болдунг, ансы сеннге этерими мен да биле эдим,— дегенди Алауган да.

Отда бир уллу эт къазан къайнайды. Эт бишгенден сора, къатын тынгысыз болгъанды, эт аман болуб къалады деб, алай а къазанны тюшюралмагьанды...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Алауган Минги тауда темирчи Дебетни уланы болгъанды. Ол гитче заманындан окъуна пелиуан боллугъу белгили болгъанды. Эки жюрекли, иегисиз къанга къабыргьалы, къулач жауурунлу болуп, бууунлары, балдырлары, орталыкъ или- кичлеча, базыкъ болгъанды. Темир ылытхынны бууунуна, чий чыбыкъны чёр- гегенча, чёргегенди. Гебен кибик суу ташланы къолташ этип атханды. Атла бла, ёпозле бла демлешип, къарыуун, кючюн сынагьанды. Бечеу бла сюйретген уллу сюйремелени бир къолтугьуна, имбашына алып кетгенди. Уллу тереклени тамырлары бла тартып къобаргъанды. Ашагьанда бир сайлама ирик, тирмен ташлача эки гыржын, он челек сыйыннган бир къазан шорпаны ашагьанды, ичгенди.

Алауганны кесинден сора да онсегиз къарындашы болуп, эм таматалары нарт улу нарт Алауган кеси болгъанды. Алауганны атасы кичилетип, уланларына къатын алгъанды. Алауган къатынсызлай бир бёлек жыл жашагьанды. Къартха айланып башлагъанды. Элни ауузуна: «Алауганлай къатынсызлай къарт болгь- ун!» — деп тюшгенди.

Алауган алай айтханларын эшитгенде:...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Алауганлары онтогъуз къарнаш болгьандыла. Эм тамадалары — Алауган. Барысы да юйленмей тургъандыла. Алауган барындан да уллу сюекли болгъанды. Кесин сант кибик этиб джюрютгенди. Эки ёгюз терини ийлеб, созуб, эки аягъына эки чабыр этиб, чабырларыны ичлерине бирер гебен биченни салыб, алай кийгенди.

Бир кюн джашла аталарына айтхандыла:

— Бир кишини, бир къатынны онтогъуз къызы болгъанланы табыгьыз бизге...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Бир кюн Алауган, Гемудагъа да миниб:

— Бир кёз ачыб келейим! — деб, джолоучу болгъанды. Ингир къарангы бол-гъунчу баргъанды да, бир джерден от джарыкъ чыкъгъанын эслегенди. «Бу къуру джерде не эл, не къош болмаучан эди, арабий, бу джарытхан не зат болду экен?» — деб, Алауган сагъышха киргенди.

Ол не айтыргъа да билмей тургъанлай, миннген аты — Гемуда — адам тил бла былай айтханды:...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Нарт элден узакъ болмай бир уллу кёл болгъанды. Ол кёлден кюн къушлукъ заманда эки тай чыгъыучан эдиле. Чыгъыб, тёгереклерин сымарлаб, сора кёлге кириб, тёп-тёгерегине джюзюб, арысала, ызларына, кёлге, ташайыб кетгендиле.

Нарт элде эркишиле, ол тулпар тайлагъа кёзлери къараб, къалай тутаргъа билмей, кёб сагъыш этгендиле. Бир кюн элде эркиши къалмай, бирер кючлю аркъан да алыб, кёлню джагъасына баргъандыла да, бирери бирер чунгур къазыб, алагъа кириб, букъгъандыла. Алауган а ол кюн элде болмагъанды. Тайла чыгъар заманны аллы бла эркишиле аркъанларыны учларын къолларына чырмаб, тайла кёлден чыгъыб, тёгереклерине къарай тебрегенлей, аркъанларын тайланы боюнларын мараб атхандыла. Атханлыкъгъа уа, бир деб бири да аркъанын тайланы боюнларына тюшюралмай, тюнгюлюб кетгендиле...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Эртте заманда Дебет дeп бир пелиуан болгъанды. Ол кеси нарт болгъанды. Ол кеси кюн чыкъгъан жанында Темир-Къапугъа, кюн батхан жанында Буз тенгизге баргъанды. Аны аты тауланы юслери бла атлагъанды. Таула аны къарын тюбюнде, тёбечиклеча, къалгъандыла. Суулагъа, тенгизлеге жетгенде, атыны бир бурун тешигинден ургъан жел, бузлатып, кеси ётерча кёпюр этгенди. Экинчи б УРУН тешиги бла туманла чыгъарып, бузланы эритип, жауун жаудуруп, жай этдиргенди.

Нарт Дебетни онтогъуз жашы болгъанды. Ол жашларына кичилетип къатын алыргъа, онтогъуз къызы болгъан юйдегини излей, жашлары бла узакъ жолгъа чыкъгъанды...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

III. СОСУРУКЪ/СОСУРКЪА

Нартланы бёлегини жашагъан жерлери, мен эшитгеннге кёре, Бахсан ауузунда Эл Журту деген жерде болгъанды. Аланы бек таматалырына Сосурукъ деучю эдиле.

Сосурукъ Алауганны тамата уланыды. Аны онбир къарындашы болгъанды. Была, онеки къарындаш, бир бири бла бек кюрешгендиле. Кюреш башлары: «Ким жигитди он эки къарындашдан?» — деп аны ючюн эди.

Он еки къарындашны бек кичилери Сибилчи эди. Бу Сибилчи онэки къарындашдан кесин бек жигитге тергей эди да, бирси къарындашла муну былай кесин махтауун ушатмай: «Къой, къой, сенден жигитле да болурла», — деучю эдиле...

НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

III. СОСУРУКЪ/СОСУРКЪА

Къырс-бийче нарт Сосурукъну аналыгъы болуп, аны батырлыкъгъа, жигитликге, кертичиликге, чыдамлыкъгъа, чабаргъа, атаргъа юйретгенди.