НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Эртте ёмюрледе Генжокъланы Алауган деп бир мазаллы нарт болгъанды. Ол кёп кере юйдегили болса да, анга къатын чыдамагъанды. Ол себепден, къатын алмай кёп заманланы айланнганды.

Алауган бир жол атына минип, жолгъа чыкъгъанды. Бара барып, сабийле ойнай тургъан бир жерни юсю бла ётюп бара, «Алауганлай, къатынсыз къарт болгъун!» — деп эшитгенди.

— Бу сабийлени быллай сёзлери Алауганнга ётгенди. Сора сагъыш эте кетип: «Манга адам улуланы къызлары чыдамайдыла, эмеген къыз алайым»,— деп, эмегенле элине кетеди.

Былай бла, эмегенлеге барып, аланы бир таула ичинде, бир дорбунлада табады.

Алауган эмегенле бла кюрешеди, аланы къоркъутады. Сермеп, бир уллу чынар терекни тартып, къобарып, эрлай бутакъларын къолу бла ариулап, къыл аркъандан бау этип, эмен терскледен окъ этип, кюн чыкъгъанда кюн кёзюне къара кёмюрню салып, атып урады. Муну кёрген эмегенле Алаугандан къоркъуп, сайлагъан эмеген къыз бередиле.

Алауган эмеген къызны элине алып келгенде, аны ау тюбюне салып, келин этедиле. Алауганны къатынын кёрюрге тийре, къоншу келеди. «Келинни бир кёрейик»,— деп отоугъа киргенни сермеп къабып, ачытып башлайды. Бир сабийни жутуп башлагъанда уа, Алауганны анасы, сабийни аузундан тартып алып, келинин тюеди. Сора эмеген келин адам ашагъанын къояды. Алай бла, ач болуп, кечиналмай башлагъанда, хар ыйыкъ сайын бир сабий табып, аны ашап башлайды.

Алай этгенин Алауганны анасы Гоммахан кёргенде, бир жол сабий табар заманын марлап, этегине эки ит кючюкню атып баргъанды. Эмеген къатын сабий тапханлай, ит кючюклени аны тюбюне атып, сабийни алып къачханды. Юйюне элтирге къоркъуп, бир тауланы ичине элтип, бир бугъей жарылгъаннга салып кетеди.

Бу кезиуде Алауган уугъа кетип болгъанды. Ол уудан къайтып келе, бугъей жарылгъанда ол сабийни табып, доммай териге чулгъап, алып келип, анасы Гоммаханнга береди.

Алауган бу сабий кимники болгъанын билмегенди. Анасы жашы Алауганнга ол сабий аны кесини уланы болгъанын, алып кетип, букъдургъанын айтады. Адам улуланы сабийлери бир жылгъа ёсгенни бу сабий бир кюннге ёсгенди. Атына Къарашауай атагъандыла.

Алауган, Къарашауайгъа беш жыл болгъанда, нартланы жылкъысындан бир атны тутуп бергенди. Атны аты да Гемуда болгъанды. Гемуда адам тилли болгъанды. Гемудагъа Къарашауай иер салгъан кюн, Гемуда: «Сенден башхагъа иер салдырмам, сыртыма адам къондурмам»,— деп ант этгенди. Къарашауай да: «Мен сенден башха атха кёз къаратмам, сенден башха атны да сюймем»,— деп ант этеди.

Кюнлери бир кюнюнде Къарашауай атасы Алауган бла, атына да минип, уугъа чыгъады. Уудан кёп кийикле ёлтюрюп келтиредиле. Сора кеслери биширип ашасала да, чийлей этлени бир юйге Гоммаханны элтгенин Къарашауай эслеп: «Бу юйде мен кёрмеген, билмеген не барды»,— деп къарайды. Къараса, адам къоркъурча, бир боюнну юсюнде эки баш токъмакъ, мангылайында бир кёз жана. Эринлери эмчек башларына тюшюп, эмчеклери тобукъ башларына тюшюп, чачы юй тюбюнде, баласча, сюйреле. Тишлери уа, къабан тишлеча, эки жанына чыгъып, бир эрши затны кёрдю. Къарашауай, къоркъаракъ да болуп, юйден тышына чыгъып, атасына, къарт анасына хапар сорады. Сора: «Мен аны ёлтюреме»,— деп тохтайды. Атасы: «Сени анангды, мени юйдегимди»,— десе да. «Мен санга юйдеги табарма»,— дсп, эмеген къатынны уруп ёлтюреди.