НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Нарт улуларынг а, Тейри, къулларынг да,
Нарт балаларынг а — ёз балаларынг,
Къара тюлкю — тон жагъалары.
Нарт улуларынг а онсегиз атлы,
5 Онтогъузунчулары уа къыз эди, маржа.
Таматалатып а туугьан этдиле да,
Кичилетип а къатын ала элле.
Къонгур мыйыкълы, къой кёзлю, дейди, Алауган,
Болуучед, харип а, бир сёзлю, дейди.
10 Алауган, харип а, бек артха къалды,
Бу къатынсызлай а не къартха къалды.
Обур Сатанай а бир аман акъыл а:
Уууакъ жашланы кёбюн жыйгъанды.
— Ауруугьузну алайым а,
15 Ашыкъ ойнай ныгьышха барыгьыз а,
Алауганны аллында ашыкъ ойнагьыз.
Ашыкъла юсюнде уа сиз тюйюшюгюз а:
— Ах, сенден, а ол ашыкъны алгьан,
Алауганлай, къатынсыз къартайсын!—
20 Эшитдирип а былай айтыгьыз а,
Киминнге кёлек а, киминнге кёнчек,
Аллай, быллай, саугьала этермен.
Жыйыла, къуюла уа ныгьышха кстдиле да,
Ашыкъла юсюне уа ма тюйюшдюле:
25 — Ах, сенден а ол ашыкъны алгьан,
Алауганлай, къатынсыз къартайсын! —
Алауган харип а мунуму эшитди:
— Эшигим жабылгъан а, отум ёчюлген,
Жашлагъа бедишлик а мен бола ушайма! —
30 Секирип туруп а, юйге баргьанды.
Гемуданы, тартып, жерин салгьанды,
Сауутун, сабасын, къагьып, алгъанды,
Атланнганды, чыкъгьанды, маржа.
Бир уллу тюзде уа бара болгъанды да,
35 Кёз таныгъанда уа бир къарелдиле да.
Былагьа салып а баргьанды да, маржа!
Эмегенле муну кёрелле:
— Ой, Аллах берди бизге кёнчсклик!
— Аты — сени, жамычысы — мени!
40 — Кёлеги — сени да, кёнчеги — мени!
Юлешелле, тамам этелле.
Бир таматалары алай айтды да:
— Ай, бизни уланла, алай айтмагъыз!
Быллай уллу тюзде кеси айланнган а залим болады.
45 Келме къоюгъуз а, ташны берип кёрюгюз! — дейди.
— Иш къолай болсун а, ой, чийбыдырла!
— А, сау бол, сау кел а, ой, нарт а!
— О, не айланаса, не жюрюйсе уа?
Бизни оюнубузгьа уа бир къошулсанг а!
50 Алауганнга ташны берелле.
Саууту, сабасы алай тургьанлай,
Сансызыракъ а атып иеди да,
Эмегенлени да онсегиз аякъ узунлугьу озад, дейд, алгъа.
Экинчи кезиу а мынга жетед да,
55 Сауутун-сабасын алай къояд да,
Табыракъ жыйылып а, ташны иед да,
Кёк бла булут арасында уа таш тас болад да.
— Эшигим жабылгъан а, отум ёчюлген!
Биз хариплени уа бу къырып къояд да!
60 А, къонагьыбыз а, жаныбыз,— дейди,—
Ой, не айланаеа, сен не жюрюйсе?
— Мен не айланайым а, ой, не жюрюйюм а?
Къартлыгъыма уа къатын излейме,
Ой узун чашлы уа, бир къара къашлы.
65 — Ай, узун тишли уа бир къызым барды да,
Жаратсанг, санга аны берейим.
— Ой Аллах, Аллах а, нек жаратмайма?
Экиси да ма жарашалла.
къалымыгьыз а не болучуд да?
70 — Къалымыбыз а юч болуучуду.
Ючеулен юйге у а кирип кетдиле да,
Бир уллу къазанны алып жетдиле да.
— Ой, харам, халал а биз айырмайбыз.
Ма бу къазанны уа юч толтурурса.
75 Гемудагьа минип а, алды да кетди, къазанны
Ёре ёресине а ма толтуруп жетди да.
Ючюнчю къазаны жартыракъ къалды.
Эмеген къыз къарап а аны кёред да:
— А, тукъумунгу уа Тейри шау этсин!
80 Ол суу бойнунда ташланы уа сен кёремисе?
Андан ёргесин ташдан толтур да.
О, сёлешдиле а, ма жарашдыла.
Эмеген къызны уа алып кетгенд да.
Нарт эллеринде уа хапар болгъанды:
85 — Ой, Алауган а къатын келтирди!
Тийреде, къызла, жашла баралла,
Келин кёребиз деп а эмеген къызгъа келелле.
Отоугьа киргенни къабып барад да.
О, бу тапханын а къабып барад да —
90 Мындан сабий а бир да къалмайды.
Обур Сатанай а бир аман акъыллы уа:
— Ай, эндиги келинле не аман этелле,
Бизни заманыбызда уа алай этмеучек:
Юйню башындан а энишге тууучек а.
95 — Аны уа мен да эталлыкъма уа!
Эмеген къатын а ёрге чыкъгьанды,
Юйню ожагъыны башындан а жашчыкъ табады.
Обур Сатанай а бир ит кючюкню,
Келтирип, кюлге булгьап къояд да.
100 Жашны алып а къутулуп кетед да,
Тауну башына уа чыгьарып кетди,
Буздан бешик, жукка, этип,
Барын да къурап а къоюп кетед да.
Муну атына уа Къарашауай атады.
105 Къарашауай анда есюп барады,
Иги жаш болду, уллу жаш болду.
Сатанай бир садакъ ишлеп а берип къойгьанд да.
Къанатлы ётдюрмей, атып барады.
Къарашауай энди хайт деп болгьанда,
110 Обур Сатанай бла уа нарт элге келед да.
Анасы мынга чабады, маржа!
А, кюрешелле уа, ма, тутушалла.
Анасын алып жерге урад да,
Тобукъгьа дери жерге батдырады.
115 Къарашауай, уруп, башларын кетерип къойду.
|