НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

«Алауганлай къатынсыз къарт болгьун!» — деп сёз барды. Алауган нартды. Тогьуз къатын алгьанды. Алауганнга къатын чыдамагьанды.

Анасы бек акъыллы къатын болгъанды. Ол жашы Алауганнга къатын чыдамай, сабийи болмай къалгьанына бек жарсыгъанды. Сора анасы биреуню чакъырып: «Бу мени жашым халкъдан айырылып, кеси жангыз нек олтурады? Не сагъыш эте болур, бир бил»,— деп ийгенди.

Ол киши: «Сени къатынгда олтурургъа боллукъмуду?» — деп, Алауганны къатына барады. Ол а: «Да олтур, ахшы улан»,— деп, аны олтуртады. Баргьан а сынчылай: «Къатын а аллыкъмыса?» — дегенде, Алауган а: «Мени сагъышым къатын, къыз тюйюлдю, нартланы эмегенледен къутхарыргьады»,— деди.

Сора Алауганны къатындан ол киши къайтып, Алауганны анасына келди, керти хапарны айтды: «Сени жашынг къатын къайгьылы тюйюлдю, ол: „Нартланы эмегенледен къалай къутхарайым?“ — деп сагьыш этеди»,— деди.

Ол заманда Алауганны анасы, айланып, элден ашыкъла жыяды. Къалмай ашыкъланы къурум бла бояйды. Сора сабийле чакъырып, ашыкъланы алагьа берип: «Сабийле, Алауганны къатында, ойнап, бедиш этигиз: „Сабийсиз, Алауганлай, къарт болгъун!“ — деп айтыгьыз»,— дейди.

Сабийле, ол айтханча, ойнай келип, даулашып: «Сабийсиз, Алауганлай, къарт болгьун!» — дедиле. Ол заманда ёхтем Алауганнга ол сёзле ётедиле. «Оллох, оллох, мен элни эмегенледен сакълайма деп тургъанлай, сабийле кюлкюсю болуп къалдым да,— деп, секирип туруп, юйюне барып, Гемуда атына иер салып, сауут-сабасын алып,— нартла элинде манга къатын чыдамайды, эмегенледен алайым»,— деп, эмеген элге кетеди.

Бара баргъанда, тебе кибик, бир затны узакъдан окъуна эследи. Иги къа- рагьанда: бир эмеген къатын, жуккаларын артына атып, къолунда жюз къулач болгьан бир гетмени бла жерни тешип, жауун иче тургъанын кёрдю.

Алауган, акъырын барып, эмегенни эмчегин аузуна салды. Ол заманда эмеген къатын артына къарап: «Ай, адам улу! Билмей тургьанлай балам болуп къалдынг да,— деди.— Нек жюрюйсе?» — деп сорду. «Да жау болсакъ да, сизни бла жууукъ болургьа излейме. Сизден къыз алып, юйдегили болургьа деп, муратым олду»,— деди Алауган. Эмеген къатын анга: «Да мен сизге иги ышанмайма,— дегенде, Алауган: «Мен тутхан Кёк, Жер, Суу Тейрилери бла ант этеме, дагьыда От Тейриси бла къаргьанама сизге, жаулукъ тутмайма»,— деди.

Сора эмеген: «Сен от Тейрисинми тутаса? — деп сорду.— Муну магьанасы неди?» — деп къайтарып сорду.

«Нартны бир элине от тюшюп, кюйюп кетгенди. Аны ючюн От Тейриси болгъанын билебиз»,— деди.

Сора эмегеннге сорады: «Сиз кёпмюсюз?» — деп.

«Биз, эмегенле, кёп эдик, бу тюзле, таула эмегенледен толу эдиле. Энди уа биз кесек болуп къалгъанбыз. Бизни эллерибизни уллу жауун алып кетгенди. Ма азлыгьыбыз ючюн сиз энди бизни бла кюреширге базынасыз,— деди.— Болса да „Эр согьушмай танышмаз“ ,— дейдиле, айып этме, ол сен излеген ариу къыз бизни юйде барды».

Экиси да эмегенни юйюне бардыла. Эмеген къыз юйде къурмач эте тургьанды, анасы: «Эй, къызым, санга эр алып келгенме, букъ»,— деп къычыргьанда, ол къачама деп, ёшюню бла уруп, юйню бир жанын аудурду.

Былайдан, Алауган Гемуданы юсюне минип, эмеген къызны ат бойнуна алгъанда, атны темир сынжырлы айыллары юзюлюп кетдиле.

Ол заманда эмеген къатын: «Сиз, къарыусуз нартла, ат айылларыгьыз да тал къабукъла кибик»,— деп, юч айыл чыгъарып берди. Айылла уллу базыкъ тогъайладан этилип, тышлары да гаммеш тери бла чёргелип. Алайдан Алауган, атланып, къатынын да алып, нарт элине кетди.

Элде нартла: «Алауган эмегенледен къатын алып келгенди, эмегенле бла жууукъ болдукъ, уруш аз болур»,— деп, уллу той этдиле.

Эмеген къатын хар юч айдан бир сабий табып башлады. Хар тапханын ол ашап тургьанды. Сора Алауган эмеген къатынын алдап, сабийни урлар ючюн, анга: «Эй, къатын, къозлагъан сенича къозламайды»,— деп, аны уллу юйню баш тешигине ийгенди. Къатыны къозлагъанлай, сабийни орнуна от жагьагъа бир улакъчыкъны атып, сабийни алып къачханды. Элтип, Къуф тауда бир дорбунда букъдуруп, аузуна буз суммекни салып кетгенди.

Бир айдан барып къарагъанында, сабийчик туура ючжыллыкъ жаш болуп тура эди. Бираздан дагьыда баргьанында, ол атха минерча жаш болуп тура эди. Ол заманда Алауган аны алып биргесине нарт элге келтирди. Нартланы жыйып: «Бу мени жашымды»,— деди.

Нартланы къартлары анга «Къарашауай» деп атадыла, уллу той, оюн этдиле.

Алауган бек къартайгьандан сора: «Къарашауай, мен тутхан ишни тут, эмегенле бла кюреш, нартланы сакъла»,— деп, нартланы анга аманат этгенди деп айтадыла.