Статьи

Всего материалов в каталоге: 2120
Показано материалов: 21-40

Страницы: « 1 2 3 4 ... 105 106 »

АТА ЖУРТНУ ИЙНАКЪЛАП ... (Тыш къыраллада къарачай-малкъарлыланы назмулары)
С ЛЮБОВЬЮ К РОДИНЕ ОТЦОВ... (Сборник стихотворений авторов карачаево-балкарской диаспоры)
Биттирова Тамара Шамсудиновна

Октай Эрендур

Октай Эрендур (Базарчыланы Эрендур) 1979 жылда Килийса элде туугъанды, анда ёсгенди. Афионну къатында Болвадин деген шахарчыкъда лицейде окъугъанды Мектепде окъугъан жылларындан бери назмула жазады, къыл къобузда ойнайды. Бусагъатда Измирге кёчюп, кеси аллына иш къурап - таулу бишлакъла этип, шахарда жашагъанлагъа сатады.

Назмула аны жашауунда уллу жерни алгъанына Октайны «къарачай-малкъар назмучула» деген интернет биригиуде хар ыйыкъ сайын жангы назмула басмалагъаны шагъатлыкъ этеди. Октай Эрендур жаш адам болгъанлыкъгъа, ол жамауат магъанасы болгъан, миллет къайгъырыу тёрде тургъан илхам дуниясында жашайды...

Мехмет Чаууш

Къоркъмазланы Юсюпню жашы Мехмет Тюркню Эскишехир вилаетини Ажы (Сиврихисарны къатында) элинде 1967 жылда туугъанды. Тюркге Мехметни уллу атасы Унух кёчюп, Килийса элни къатында Гёкчаялы деген жерчикде орналгъан эди. Жашы Юсюпге эки жылчыкъ болгъанында, Унух Тюркню Греция бла урушуна къатышып, анда жан бергенди. Юсюп онсегизжыллыгъында Бекирланы Падыма бла юйдегиленеди, аланы он сабийлери болгъанды. Мехмет ол уллу юйюрде сабийлени эм гитчелериди.

Мехмет Чаууш Анкарада аскер академияда окъугъанды, бусагъатда Ыспарта шахарда къуллукъ этеди. Сейда Булур бла юйюр къурап, эки сабий ёсдюреди. Къарачай бла тюрк тиллери аны ана тиллеридиле. Дагъыда Мехмет ингилиз, алман тиллени да биледи. Уста сурат алады, суратла ишлейди, интернетге салгъан назмуларыны хар бирини бир магъаналы сураты барды...

Мамурхан (Фатош Хазнедар)

Мамурхан назмула жазып эртте башлагъанды, эки тилде - ана тилинде, сора тюркча. Болсада ол назмуларын китап этип бир да чыгъармагъанды. 1873 жылда Кавказдан кёчген ыннасы Къарабашланы Мамурханны сыйын тутуп, ол назмуларыны тюбюнде аны атын салады. Керти аты аны, биздеча айтсакъ, Боташланы Фатошду. Фатош 1944 жылда къарачайлыла жашагъан Якапынар элде туугъанды, 1968 жыл Анкараны Хаджитепе университетин бошагъанды. Эки жылдан юйленип, эри бла (ол доктор эди) Аланиягъа жашаргъа кетедиле, ызы бла Америкагъа кёчедиле. Болсада Фатош Тюрк бла, анда жашагъан къарачай-малкъар жамауат бла байламлыгъын бир да юзмегенди, онгу болгъан къадар келип, жууукъларын жокълап кетеди. Америкада болгъан диаспорада да хар маданият магъанасы болгъан ишге тири къатышады. Назмучулукъдан сора да Фатош уста суратчыды...

Леман Коч

Къочхарланы Леман, 1963 жылда Эскишехирде туугъанды. Биринчи беш жылны Якапынарда окъугъандан сора, Эскишехирде мекямчылыкъ колледжни бошагъанды. 2001 жылдан бери Америкада жашайды. Бир жаш бла къызны ёсдюреди. Кеси техника жаны бла билим алгъанлыкъгъа, кёлю къачан да адабиятха тартханды. Сабийлигинден башлап, назмуланы бек сюйюп, аланы окъуп, жазып тургъанды. Назмучу битеудуния маданиятны, тюрк дуниясын да терен биледи, ниет дуния аны жашауунда баш болгъанлай келеди...

Левент Итез

Левент Итез - Текеланы жашыды, 1968 жылда Башюйюкде туугъанды. Анадолу университетни Эскишехирде колледжин тауусханды. Бу фахмулу уланыбыз окъуу-билим ёсдюргенден сора энчи тюкенле тутады, болсада чыгъармачылыкъ аны жашауунда бек уллу жерни алады.

Аны чыгъармачылыкъ жолу жырладан башланнганды. Ол жыйырмажыллыгъында жыр ансамбль къурап, кеси жазгъан жырланы нёгерлери бла айтып тургъанды, бир ненча миллет инструментде да ойнайды, макъам да салады назмуларына. Ол назмуланы асламында тюрк тилде жазады. Окъугъанла алагъа бек уллу багъа бередиле. Ана тилинде да Левент кёп жылланы назмула къурайды. Ол кесин назмучугъа санамагъанлыкъгъа, аны жазгъанларында чынтты фахмуну шартларын кёребиз...

Къонакъбий улу (Хикмет Къонакъ)

Къонакъбий улу (Хикмет Къонакъ) 1966 жылда Тюркню Кония шахарны къатында орналгъан Челтик деген элде туугъанды. Тукъуму Боташладанды. Ол къарачай-малкъар халкъны тарихине, маданиятына уллу эс бургъаны себепли, кесини юйюрюню, Бостанланы андагъы тукъум бёлегини юсюнден да кёп хапар биледи. «Атам 1882-1900 жылларында Кавказдан кёчюп келип Эскишахарны Хан касабасына жууукъ Агъасар деген тау хойчукъгъа жерлешген къарачайлыладан болуп, Бостанладанды, атамы атасы Къонакъбий улу деп билинип, аны атасы Абдуллах, аны да атасы Мансур болуп, Мансур Кавказда жашагъанды. Анам Кормазладанды. Атамы атасы Къонакъбий улуну Алибий деп къарнашындан туугъанла бла, аланы Тюркияда, Америкада жашау жюрюте турабыз», - деп жазады Хикмет. Бытталаны къызлары бла юйюр къурап, жаш бла къыз ёсдюреди.

Бюлент Тезжан

Бусагъатда тёлюде назмучулукъда атын айтдырып тургъанладан бири Бюлент Тезжанды. Кесини юсюнден ол быллай хапар айтханды: «Мында Паппулары, Кавказда Байрамукълары деген тукъумданма. Жылым эллиге жетгенди. Тюркде, Эскишехирде жашайма, Форд арабаланы заводунда жыйырма тёрт жылдан бери ишлейме... Индустри лицейни бошагъанма. Белпинар элденме. Къартларыбыз Теберди элинден келгенлерин айтыучан эдиле. Атам, анам, эки эгечим бла къарындашым - бары да къобуз сокъгъандыла. Ичлеринде харсчы мен эдим да, назму жазаргъа аллым айланганды...». Бюлент назмуланы бирча уста эки тилде - къарачай-малкъар эм тюрк тилледе жазады. Тюрк тилинде жазгъанлары асламында философиялыдыла. Ана тилибиздеги назмуларыны тематикасы кенгди, - халкъыбызны адет-тёреси, сюймеклик, шуёхлукъ, адамлыкъ, кертичилик, чамла, ала бла бирча гитче хапарчыкъла, таурухла... Бир-бир назмуларын халкъ чыгъармалагъа ушатып жазады (сёз ючюн, «Нарт сёз къошакълы назмусу». Бу сагъынылгъан назмуда биз Бюлент Тезжанны ёз хатыны ышанларында тюрк тилине тартханын да эслерге боллукъбуз. Бир-бир халкъ айтыула уа мында сакъланмай, Тюркде жашагъанланы арасында белгили жюрюгенлерин да айтырчады. Бюлентни назмуларында халкъыбызны жашау турмушун кёргюзтген тизгинлери кёпдюле. «Сыгын», «Татлычыкъ», «Къара къыйынлыкъ», «Сюйюмчюлюк», «Тилек», «Келчи бери, ариуум», «Къалакъ», «Кебин байракъгъа», «Къарачайда накъырда», «Ананы алгъышы», «Сагъыш» деген назмулары аллайдыла. Аны бла бирча бюгюннгю жашауну суратларын да салады назмучу (Акъыртын маржа)...

Бурхан Ёл

Бурхан Ёл (Болурланы Бурхан) къарачай-малкъар диаспорадагъы назмучуланы орта тёлюлеринденди. Аны къарт атасы Болурланы Дандай Тебердиден кёчюп, Килийса элде юй орун салгъанды, атасы уа артта Белпинаргъа кёчгенди. Бурхан да ол элде 1956 жылда туугъанды, анда ёсгенди. Эскишехерден узакъ бармай, Хамидие деген шахарчыкъда устазла хазырлагъан къолледжни бошагъандан сора 25 жылны ичинде сабийлени окъутуп тургъанды. 2001-чи жылдан бери Америкагъа кёчюп, юйюрю бла анда жашайды...

Байкъазыланы Асланукъа

Измир шахарда, аны тийресииде жашагъан къарачайлыланы бла малкъарлыланы белгили жырчылары - Къылчораланы Хаджимахмут (Тебердиден кёчгенде окъуна белгили жырчы, къобузчу эди), Биджиланы Ача (ол жырладан сора да тепсеу тартыула да къурагъанды), Байкъазыланы Асланукъа халкъ жырчыла болуп къалмай, ала жазма адабиятны тёрелеринде айнытхандыла энчи чыгъармачылыкъларын.

Измирге чегемлиле 300 километр узакълыкъда тургъан Долат элден кёчгендиле. Измирде Къарачайны Сынты бла Дуут эллеринден кёчген таулула да жашайдыла. Измирде таулуланы асламы «Гюл чешме» бла «Байракълы» деген эки уллу махаллеледе (кварталлада) кеслери алларына бир элчикге ушаш алай жашайдыла Ала миллет жырны, тойну-оюнну унутмай, сакълайдыла. Байкъазыланы Асланукъаны жырлары измирчи таулула бек сюйген жырладыла. Аланы къарт да, жаш да айтады. Ол жырланы аламат энчи макъамлары мудахлыкъдан толудула. Алай болмай да къалай къалыр эди - Асланукъа жашлай Ата журтундан, тенглеринден, жууукъларындан айырылгъан эди...

Али Ихсан Папан

Али Ихсан Папан (Байрамукъладан) 1961 жылда Башюйюк элде туугъанды. Белгили тил алими Байрамукъланы Умар аны къарт атасыны къарындашы эди. Бусагъатда Анкарада жашайды. Назмуланы асламында эски тюрк тёрелеге кёре жазады. Къарачай-малкъар тилде къурагъан назмуларында да ол тёреле эсленедиле...

Акга Бычакъсыз

Акга Бычакъсыз (Семенланы Зекерия) Тюрк Республиканы таулула жашагъан Килийса элинде 1958 жылда туугъанды. 1975 жылда лицейни бошагъанды. Назмула кёп болмай жазып тебирегенликге, ол сёзню магъанасын, аны кючюн эртте ангылагъанды. Халкъыбызны кёлден чыгъармачылыкъ байлыгъын уста биледи. Аны чыгъармачылыгъы халкъны адетине-тёресине, аланы ким къалай жюрютгенине жораланыпдыла. Ата-бабаларыны журтларына, тарыхларына да сакълыкъ, улан сезим аны талай назмусунда эшитиледи. Бир заманда Килийса эли Тюркдеги таулу эллени ичинде жашау къуруму, тынгылы жамауаты бла аты айтылып тургъанды. Бусагъатда хал тюрленнгенди - жашау мадарла излей, Килийсачыла шахарлагъа, ол угъай эсенг, башха къыраллагъа да кёчюп, элни алгъын магъанасы къалмагъанчады. Болсада, Акгача жашла аны керти къалауурлары да, сатылмагъан жанлары да болгъанлай турадыла. Жаланда кеси башларын кечиндиргенден сора да, ала сабийликден эшитген жырларын, жомакъларын, макъамланы, тартыуланы, тепсеулени да сакъларгъа итинедиле. Ала халкъыбызны ниет байлыгъына кертичилей къалгъан уланларыбыздыла. Акганы назмуларыны тили байды, шатыкды, жашаугъа къарамы жютюдю. Аны назмуларында болгъан суратлау айбатлыкъ, терен магъана, иги къууум кимге да жол нёгер боллалыкъдыла...

Айла Эчкибаш

Америкада бир аламат инсан жашайды - аны Интернетде аты Айла Халады. Хала деген сёз тюрк тиллени асламында ана эгеч деген магъананы тутады, башха магъанасы уа - халал жюрекли адамды. Кертиси бла да, миллетибизни юсюнден сагъыш этген, аны маданиятын айнытыугъа къыйын салгъан, къайгъыргъан къарачай-малкъар инсан болуп, Айланы танымагъан, аны халал къарамы, эгеч сёзю жетмеген жокъду. Ол кёп тюрлю ишни жалчытады - назмула, жомакъла жазады, къалам къарындашларына жазгъан затларын интернетде басмалап турурча блогла къурайды, миллет ашарыкъланы устасыды, халкъны энчи миллет турмушуну юсюнден оюмларын къарачай-малкъар сайтлада басмалайды. Айла бир ненча псевдоним бла басмалайды жазгъанларын - Хорасан Къоркъмаз, Айла Хала, Айла Эчкибаш...

Адилхан Адилоглу

Аппайланы Адилхан 1970 жылда Кония шахарны къатында орналгъан эски къарачай элде - Башюйюкде туугъанды. Орта билим алгъандан сора Анкарада университетде окъуйду. Ызы бла къырал къуллукълада ишлей келгенди. Къарачай-малкъар адабиятны къуралыууна жораланнган кандидат диссертациясын къоруулагъанды. Бусагъатда Анкарада къырал архивде бёлюмню таматасы болуп ишлейди...

АЛ СЁЗ. Тыш къыраллада жашагъан къарачай-малкъарлылада назмучулукъ

Тюркде, европа къыраллада, Америкада жашагъан жерлешлерибиз адабиятха, миллет культурагъа, ана тилге уллу магъана бередиле. Тюркдеги ниет хазнабыз таркъаймай айныйды, аны жюрюшю тюрлю-тюрлю сылтауланы себебинден Ата журтдача бармагъанын да белгилерчады. Миллет басма, ана тилни окъутуу дегенча шартла, басма болмаса, суратлау сёз къыйын айныгъаны, тёрелери фольклордан кенг кетмезлиги баямды. Алай тыш къыраллада жашагъан халкъ жырчыла, назмучула, ата-бабалары Кавказдан алып кетген ниет байлыкъны тас этмей, анга жангы макъамла бла фикирле къошадыла.

Ол байлыкъны сакълагъанла халкъ жырчыладыла. Аланы атлары толу сакъланмагъан эсе да, биз бир къауумуну юсюнден хапарны эшите-эшите турабыз. Халкъ жырчыла, макъамчыла Ата журтда билген жырларын, макъамланы уста айтхандыла. Аны бла да чекленмей, жангы журтда ишлеге да назмуларын жоралайдыла. Сёз ючюн, Батчаланы Ахмат Тюрк бардыргъан урушлада жоюлгъан къарачай-малкъар уланлагъа атап кёп жыр къурагъанды. Тюркге кёчген биринчи жыллада жамауатны ичинде болгъан термилиуню юсюнден Байкъазыланы Асланукъа, башха, атлары белгили болмагъан жырчылача, жыргъа айланнган назмуларын айтханды:...

АТА ЖУРТУБУЗНУ БАТЫР ИЛЯЧИНИ

Сюргюнде жигитибиз

Кёчгюнчюлюкню юсюнден сёз баргъанда, 1944-жылдан эсе 1948 жылда уллу къысыулукъ этилген эди сюргюннге тюшген миллетлеге. Комендантлагъа къол салыргъа адамла, бир элден бир элге бармазгъа деген оноу да ол заманда чыкъгъан эди. Ма аллай къаты къысыулукъ болгъан заманда бизни жерлешибиз Келеметланы Шохайыбха къыралны эм сыйлы саугъасы Социалист Урунууну Жигити деген ат- къалай бла берилгенине сейир этеме. Къуру мен угъай, кёплени да сейир этдиреди ол шарт.

Бу кюнледе Шохайыбны жууукъ адамы келтирген саргъылдым, къыйырлары седиреген къагъытлада жазыулагъа къарай, анга, хал-къына да алай азап жетдирген къыралгъа аныча кертичилей къалыр, аны къой, айныууна къайгъырып, арымай-талмай ишлер ючюн нечик огъурлу,халал жюрекли болургъа керекди деп, сагъыш этеме. Власть-ла аны ызындан кулакса деп эртте болгъан эдиле. Отузунчу жыллада жарашдырылгъан къагъытладан биринде аны Тёбен Чегемде 49 гектар жери, сегиз отоулу юйю, жау чайкъагъан, крупа этген предприятияла-ры, кирпич заводу, тюкени, 67 аты, 80 ийнеги, 26 ёгюзю, 900 къою,60 эчкиси, башха ырысхысы, мюлкю болгъаны жазылыпды.

СССР-ни Халкъ комиссарларыны Советини бла ЦИК-ни кулакланы юслеринден бегимлери чыкъгъандан сора, Шохайыб, репрессияладан къоркъуп, юй бийчесин,эки къарындашын,эки эгечин да биргесине алып, Дагъыстаннга кёчюп кетеди. Юйюр архивде Ленинградны потребитель обществоларыны Союзуну Север-Кавказ крайда уполномоченный Ни-колай Стуколкин Келемет улугъа берген доверенность сакъланыпды. Анга кёре Шохайыб потребитель обществону Буйнак районда уполно-моченныйни къуллугъун толтургъанды.

Лишение избирательных прав как форма социальной дискриминации Мусульманского Духовенства Северного Кавказа в 1921-1936 гг. (на материалах Ка

Статья посвящена анализу практики лишения избирательных прав служителей мусульманского религиозного культа в Карачае в 1921-1936 гг., рассматриваемой в качестве одной из форм репрессивной политики советской власти. Отмечается, что лишение мусульманского духовенства избирательных прав началось буквально с первых выборов, проведенных после окончательного установления Советской власти в 1921 г., и продолжалось вплоть до принятия Конституции 1936 г., снявшей данные ограничения по социальному признаку.

Лишение избирательных прав как форма социальной дискриминации Мусульманского Духовенства Северного Кавказа в 1921-1936 гг. (на материалах Карачая)

Приход к власти в России большевиков в 1917 г. коренным образом изменил практически все стороны общественной жизни. Прекрасно осознавая, что победу в гражданской войне можно было одержать лишь благодаря поддержке большинства населения, они обратили особое внимание на идеологическую борьбу со своими противниками. Важное место в этой борьбе отводилось разрушению традиционной религиозной идентичности российского общества. Применительно к теме данной статьи это, например, выразилось во введении практики лишения избирательных прав священнослужителей. Уже в первой Конституции РСФСР, принятой V Всероссийским съездом Советов 10 июля 1918 г., в пункте «г» ст. 65 в качестве категорий населения, подлежащих данной репрессивной мере, были отмечены «монахи и духовные служители церквей и религиозных культов»¹²http://www.bestpravo.ru/sssr/gn-pravila/q0o.htm (дата обращения: 04.03.2015). . Именно этим пунктом руководствовались избирательные комиссии на местах при составлении списков «лишенцев».

Воинские династии в Дореволюционном Карачае

Как известно, в 1828 г. Карачай был завоеван и включен в состав Российской империи. Вскоре карачаевский народ принес присягу на верность Российскому государству. В начале 30-х гг. дня борьбы с набегами непокорных горцев в Карачае стали создаваться отряды временной милиции.

Во главе этих отрядов обычно стояли представители местных феодальных кругов, по большей части, из правившего Карачаем до установления российской власти рода Крымшамхаловых. Несмотря на то, что карачаевцы, как и другие горцы, были освобождены от воинской обязанности, постепенно в Карачае стали складываться воинские династии.

Ярким примером тому является один из кланов (атаулов) рода Крымшамхаловых, а именно атаул Бийнегерлары (Бийнегеровы).

«Сборная команда Балкарии»… в Киргизии

Футбольная команда из пересленцев балкарцев. Киргизия 1955 год

Ветераны республиканского футбола
Была такая команда
Данная статья была опубликована в газете «Кабардино-Балкарская правда» Нальчик от 6.03.2008 года, а также в газете «Трудовая слава» Черекский район КБР от 12.03.2008 года

Были и такие бригадиры и председатели колхозов, начальники шахт и директора предприятий, которые в меру своих сил старались облегчить участь спецпереселенцев, всячески помогали им. И было очень много людей, сочувствовавших беде невинно наказанных спецпереселенцев, делившихся с ними последним куском хлеба. Среди таких людей, как это ни странно, попадались даже коменданты, но обычно это были простые казахи или киргизы.

О времени и о себе

Шаханов Тимур Борисович (Басиятович) (1917 - 2000)

27 февраля 1917 г., в день отречения от престола императора Николая II, у присяжного поверенного Басията Шаханова родился сын. В то время Басият жил во Владикавказе, в собственном особняке, который располагался в Театральном переулке в самом центре города. К сожалению, особняк этот не сохранился. Во время боев восемнадцатого года в него попал снаряд, и дома не стало.

Прислушавшись к предложениям друзей и родственников, Басият нарек новорожденного Тамерланом. Примерно в это же время им была получена телеграмма от известного Бакинского нефтепромышленника Муртаза Мухтарова, в которой тот предлагал дать сыну имя Теймурленг. Жена Мухтарова Лиза была дружна с супругой Басията. Она происходила из аристократической семьи и являлась дочерью генерала Хамбия Асланбековича Туганова. Наверное, совпадение предложенных друзьями, родственниками и Мухтаровым имен (Тамерлан и Теймурленг - два прочтения одного и того же имени) окончательно убедило Басията в выборе имени.

1-20 21-40 41-60 61-80 ... 2081-2100 2101-2120

Карачаевцы и балкарцы

Статьи

Лишение избирательных прав как форма социальной дискриминации Мусульманского Духовенства Северного Кавказа в 1921-1936 гг. (на материалах Карачая)