АТА ЖУРТНУ ИЙНАКЪЛАП ... (Тыш къыраллада къарачай-малкъарлыланы назмулары)
С ЛЮБОВЬЮ К РОДИНЕ ОТЦОВ... (Сборник стихотворений авторов карачаево-балкарской диаспоры)
Биттирова Тамара Шамсудиновна
Байкъазыланы Асланукъа
Измир шахарда, аны тийресииде жашагъан къарачайлыланы бла малкъарлыланы белгили жырчылары - Къылчораланы Хаджимахмут (Тебердиден кёчгенде окъуна белгили жырчы, къобузчу эди), Биджиланы Ача (ол жырладан сора да тепсеу тартыула да къурагъанды), Байкъазыланы Асланукъа халкъ жырчыла болуп къалмай, ала жазма адабиятны тёрелеринде айнытхандыла энчи чыгъармачылыкъларын.
Измирге чегемлиле 300 километр узакълыкъда тургъан Долат элден кёчгендиле. Измирде Къарачайны Сынты бла Дуут эллеринден кёчген таулула да жашайдыла. Измирде таулуланы асламы «Гюл чешме» бла «Байракълы» деген эки уллу махаллеледе (кварталлада) кеслери алларына бир элчикге ушаш алай жашайдыла Ала миллет жырны, тойну-оюнну унутмай, сакълайдыла. Байкъазыланы Асланукъаны жырлары измирчи таулула бек сюйген жырладыла. Аланы къарт да, жаш да айтады. Ол жырланы аламат энчи макъамлары мудахлыкъдан толудула. Алай болмай да къалай къалыр эди - Асланукъа жашлай Ата журтундан, тенглеринден, жууукъларындан айырылгъан эди.
Асланукъа 1883 жылда Огъары Чегемде туугъанды. Анга онбеш жыл бола, Чегем аузундан бла Кёнделенден Тюркге кёп юйюр кёчгенди. Муслийман топуракъны кюсегенленн ичинде Асланукъа да болады. Жырларында айтылгъаннга кёре, Асланукъа, юйюрюнден айырылып, кеси жангыз кёчгенди. Тюркге 1905 жылда кёчген чегемлиле алгъа Бурса шахарны тийресинде жашагъандыла, артда Тюркню теренине -Афион шахар таба кёчедиле.
Бу жерле чегемлилеге алайы туугъан жерлери - Кавказгъа ушагъанлыгъы бла багъалы эдиле. Хауасы, агъачы, тауу да Чегем ауузун эслерине тюшюре здиле. Чегемлиле Афионну къатында салгъан элни аты Долатды.
Асланукъа Долат элде жашагъанды. Къоншу Килийса элде уа къарачайлыла орналгъандыла. Асланукъа къобузгъа да бек уста болгъанды. Эки элде да бюгюн да аны жырларын, макъамларын унутмай тургъанла бардыла. Ол къурагъан тепсеу тартыула бюгюн да Тюркде таулуланы биргелерине жашайдыла. Асланукъа кёп жыр тизгенди, аланы аламат ариу макъам бла айтханды. Бу бизге жетген жырларына кёре, Асланукъа жыргъа уллу фахмусун баям этгенди. Асланукъаны жырлары таза сюймекликден, кертичиликден, туугъан жерге термилиуден толудула.
Байкъазыланы Асланукъаны танышлары айтханнга кёре, аны юйюрю-юйдегиси болмагъанды. 60-чы жыллада ёлгенди, къабыры Долат элдеди.
Кёнделеннге бара-бара...
Жансыз жауун болгъаем
Жалпакълагъа жауаргъа.
Кёк кёгюрчюн болгъаем
Кёнделеннге ауаргъа.
Кёнделеннге бара-бара,
Эки кёзюм ау болду.
Жарлы эгечими кёрмегенли,
Ортабыз уллу тау болду.
Кёкде баргъан къанатлы -
Къанатынгдан къагъыт ат.
Кёнделеннге барырса,
Жарлы эгечге салам айт.
Кёкде баргъан къаракъуш,
Къагъыт кёрсенг, къалам ал.
Жарлы эгечими кёрлюксе,
Къарындашына салам ал.
Кёкде баргъан турнала,
Бара-келе турлукъла.
Эгечими халинден
Хапар сакълап турлукъма.
Къаядан акъгъан къара суу
Къаядан акъгъан къара суу,
Бетими жуудум сыламай.
Санга бир ийнар этейим,
Айталлыкъ тюйюлме жилямай.
Къаядан акъгъан къара суу -
Ууучуму жайдым ичерге,
Эгечлерим, къайда къалгъансыз,
Мени кебиними бичерге?
Къаядан акъгъан къара суу,
Ууучумдан тёкдюм тыялмай,
Эгечлерим, къайда къалгъансыз,
Ызымдан къарап, жилямай?
Къаядан акъгъан къара суу,
Ууучума алдым жутаргъа,
Къарындашларым, къайда къалгъансыз,
Сал агъачымы тутаргъа?
Кебиними бичгенле,
Жагъасын тёгерек оюгъуз.
Менича жарлы ёлгенни
Къабыр башын ачыкъ къоюгъуз.
Къаядан акъгъан къара сууну
Ташла бла тыйыгъыз.
Мени кибик жарлы ёлгеннге
Эки да жаназы къылыгъыз.
Мариятны жыры
Ой атанг, ананг ма алай айтып жиляйдыла:
Ой къызым, жаным да сен биз айтханнга бармадынг,
Ариу Мариятны да ой алып, кетип баралла,
Ёллюк болурса, бир жюрек ачыу боллукъса.
Мен тойгъа тебресем да бир тюрлю-тюрлю киуючем,
Тойну, оюнну жанымдан эсе сюйюучем.
Мени сюйген тенгле да мени ючюн тойну сюйсюнле,
Уллу жууукъларым да бир той къарамы кийсинле.
Къарындашым Аппас да мен ёлгюнчюннге келмесе,
Ыразы болалмам да, къабырымы ачып кёрмесе,
Халал къыйынымдан да бир-эки ысхат бермесе,
Ариу Мариятны да ой алып кетип баралла.
Аналыгъынг Хабыл да дарий кебин кёклейди,
Келининг Кесамхан бир да онг жанынгдан кетмейди,
Атанг Исмаил да не жансыз атын жерлейди.
Ариу Мариятны да ой алып кетип баралла!
Азраил келди да жанынгы бизден ташлады,
Келининг Кесамхан да былай айтып башлады:
Ариу Мариятны да ой къайры элтип барасыз,
Кёзюгюз къыйып да ой къалай жерге саласыз!
Ой къабыргъам, къабыргъам да, жанымы алгъан къабыргъам ( Жырчы былайда, къызны сыйыргъанда, аны бир жууугъу табаны бла къабыргъасына уруп, ол да андан тюзелмей, ёлюп кетгенини юсюнден жаз тил бла айтады.).
Боркойну эшиги да «ой, анам» эте, жабылгъан,
Ариу Мариятны да ой алып кетип баралла!
Ариу Мариятны да ой алып кетип баралла!
Категория: Общие 1 | Добавил: drxblack (02.11.2015)
| Автор: Биттирова Тамара Шамсудиновна
Просмотров: 917
| 
bogatyrewa75 
