АТА ЖУРТНУ ИЙНАКЪЛАП ... (Тыш къыраллада къарачай-малкъарлыланы назмулары)
С ЛЮБОВЬЮ К РОДИНЕ ОТЦОВ... (Сборник стихотворений авторов карачаево-балкарской диаспоры)
Биттирова Тамара Шамсудиновна
Къонакъбий улу (Хикмет Къонакъ)
Къонакъбий улу (Хикмет Къонакъ) 1966 жылда Тюркню Кония шахарны къатында орналгъан Челтик деген элде туугъанды. Тукъуму Боташладанды. Ол къарачай-малкъар халкъны тарихине, маданиятына уллу эс бургъаны себепли, кесини юйюрюню, Бостанланы андагъы тукъум бёлегини юсюнден да кёп хапар биледи. «Атам 1882-1900 жылларында Кавказдан кёчюп келип Эскишахарны Хан касабасына жууукъ Агъасар деген тау хойчукъгъа жерлешген къарачайлыладан болуп, Бостанладанды, атамы атасы Къонакъбий улу деп билинип, аны атасы Абдуллах, аны да атасы Мансур болуп, Мансур Кавказда жашагъанды. Анам Кормазладанды. Атамы атасы Къонакъбий улуну Алибий деп къарнашындан туугъанла бла, аланы Тюркияда, Америкада жашау жюрюте турабыз», - деп жазады Хикмет. Бытталаны къызлары бла юйюр къурап, жаш бла къыз ёсдюреди.
Университет курсун окъуп бошагъандан сора, къырал къуллукъда -полицияда 20 жылдан артыкъ ишлеп келеди. Ахыр 15 жылны Измир шахарны Сеферихисар бёлгесини полициясында ишлейди.
Сабийлигинден да назму сёзге, жыргъа, чамгъа эсин бергенлей турады. Тюрк тилинде аслам назму къурагъанды. Арт жыллада назмуланы ана тилде да жазады. Адабият, назмучулукъ жолуна нек чыкъгъаныны сылтауун ачыкълай, Хикмет былай жазады: «Адабият суу кибикди, къайсы саууутну толтурсанг, анга кёреди: сауут ариу эсе, суу да ариу, эриши эсе, суу да алай болуп чыгъады. Муну ючюн, аллыбыз жыллада хайырлы сагъыш этилип эсленир ючюн, кеси кесиме: «сёлешген сагъатынгда не хайырлы затладан сёлеш, огъесе къабыш», - дейме. Назмучу къатында бола тургъан ишлени юсюнден, табийгъатны аламат кезиулерини юсюнден да терен сагъышларын назму тизгинлеге уста сала биледи, ана тилни байлыгъын да элпек хайырланады.
Атам ючюн сагъышым
Эртте аууп кетген атам, кюн кёралмай кетген атам,
Барыбызда жокъду багъанг, сени нечик кёлтюртмейим.
Окъуй-жаза аз билгенсен, жети бала ёсдюргенсен,
Тёртеуню даулетли этсенг, сени къалай кёлтюртмейим.
Жетингден жетмишге дери, къоймай чапдынг ары-бери,
Ишлейенг ташдан юйлени, сени къалай кёлтюртмейим.
Тёрт къыз, юч жашны жетдирдинг, барыбызны юйлендирдинг,
Жаннет болсун жатхан жеринг, Уллу Аллахдан буду тилегим.
Жетмиш сегиз жыл жашадынг, тымсыз гыржын кёп ашадынг,
Таулу Жюсюп деп айтдырдынг, Сени къалай кёлтюртмейим.
Эрттен ашынг ун билямукъ, тапсанг, ашаренг ууанык,
Киейенг ластикден чарыкъ, сени къалай кёлтюртмейим.
Туугъан жеринг Агъасаред, алайда тапмай берекет,
Кёчдюнг рахат ёссюнле деп, къалай хакъынгы бермейим.
Бизни ючюн урунаенг, кече жатсанг жукъламаенг,
Окъугъуз деп термилейенг, сени къалай кёлтюртмейим.
Кёлюнг рахат, жукъла, атам, Къонакъбий улу санга намыс,
Сенсиз къалды харип анам, мынга нечик юзюлмейим.
Тансыкъмыса сен да бизге, биз а тансыкъ болдукъ санга,
Жер къонакъбайды хар кимге, муну къалай эсгермейим.
Сакъла бизни, биз келирбиз, бек узатмайын жетербиз,
Аллах кюлдюрсе кюлебиз, ызындабыз юзюлмейин.
Бары ёлгенлеге рахмат, жерлери болсун саламат,
Ахратлары бек аламат болсунла деп, мен тилейим.
Окъугъанла этсин сагъыш, Аллахдан тилейик багъыш,
Аллыбыз а бек къаракъыш, къоймайыкъ дууа этмейин.
Бери къара
Отузлула, жюзде отуз къалмагъанд,
Къыркълыла уа межгитте ал жамад.
Эллиле къартха санала бара,
Алтмышлыла жартыны уа озгъанла.
Жетмишлиле сабий-балыкъ жетдире,
Сексенлиле жартысы юйленнгелле.
Токъсанлыла, ала жетген жигитле,
Жарыкъдыла, аламатла, игиле.
Эн жангыла эм аламат жандыла,
Биз къорасакъ, артыбызда къаллыкъла.
Биз нечик санасакъ къартларыбызны,
Тилегимди, ала да санарыкъла.
Бу дунияда жашай баргъан къарт болад,
Санлары кёлтюрмей таралад, толад.
Дуния тюрленип, тургъаныча турмайды,
Олда бизча къарт болады, жангырмайды.
Уллу Аллахдан уллу къонакъбай болмаз,
Сыйлы Олду, бизникиле саналмаз.
Къояйым къой, эрттен азан къычырад,
Муедзинле келигиз деп, чакъырад.
Сау къалыгъыз, мен намазгъа кетеме,
Айып этме, сизге дуа этерме!
Жарлы жырдан Жангы жылгъа
Мен бу дуниягъа жарлы деб’а туугъанма,
Жарыкъ жюзю кёрмей барады кёзлерим.
Манга къараб’а жазыкъсынадыла,
Мени уа сюйген тенглерим.
Мен а не этейим, нечик этейим?
Жарлылыкъ - мени байлыгым,
Аллахдан тилеп, саулукъ излейме,
Саулукъду дуния жарыгъым.
Жыламам, сарнамам, сизле билгенча,
Аллахдан уятны билеме.
Мени сюйгенича жаратхан Аллахны,
Кеси излегенича сюеме.
Ол бизни сюйюп, адам деп жаратханд,
Мен аны бек иги билеме.
Ол берген акъыл бла, малладан айрылып,
Сёлеше билеме, кюлеме.
Дагъыда кёп зат, кёп жукъла этеме,
Сюймеклик билеме, сюеме.
Бизден ашхы болуп, жанлы жокъ дунияда,
Мен Аллахны аны ючюн сюеме.
Жаратхан олду, жюрютген олду,
Жер берген олду дунияда.
Кётюрген олду дунияда.
Кел энди жарыкъ, жарыкъ жашайыкъ,
Ол айтхан орамдан барайыкъ,
Мамматла ийгенин окъумай къоймайыкъ,
Не айтады, иги ангылайыкъ.
Жер бла кюнню ушагъы
Кюн бурулуп жазгъа бара турады,
Кюнден жерге исси тылпыу урады.
Кече кюнню, кюн кечени къууады,
Биз да жерден юлгю ала барабыз.
Кюн бетчигин кёгюзе да, къармайды,
Жер а кюнню жарыкъ жанын сайлайды.
Кюн жарыгъын жашыргъаны болады,
Бизде анга къарай, жашай турабыз.
Кюн тиширыу, эр киши жер кибикди,
Тиширыуну сыйы жерде мийикди.
Кюн кюйдюрмей жашау берге билликди,
Сизле аллай жашаугъа уа, нечиксиз?
Жер, кюн бла тюйюш-уруш этмейди,
Кюн да жерни кёлюн алып, жетмейди.
Жер, кюн болмай тынч бир жашау кёрмейди,
Бизле энди юйдегиле, нечикбиз?
Кюн бла жерча сюймекликни билирге,
Бирча жашап, бирге туруп ёлюрге.
Кюн тургъанлай жулдузну тергемезге,
Ант этгенбиз, сёзюбюзге нечикбиз?
Жер кюн бла ёрелеше турмайды,
Кюн бурулуп къызыл отну къуймайды.
Жер жарыкъны саулайынлай жутмайды.
Кюзгюча къайтарады, анда нечикбиз?
Къыз шинтикде къубулад
Кюн жылынмай сууукъ эте турады,
Бир жыл жете бир жыл кете турады,
Къар жаугъанлай жер айыбын жууады,
Кёкден жерге берне келгенча болад,
Бау баш, орам, таула, ташла къар толад.
Ауруу жетген жётел эте жатады,
Кюню келген бир сылтаучукъ табады,
Ач жанлыла таудан энип къалады,
Къаты къышда къатып къалды болгъан жер,
Кюн жылытмай, жерге кёнделен тиер.
Босагъаны къар кюртюнле жапханды,
Жерле бузлап жыгъылырча болгъанды,
Маджал малла эгиз къозу тапханды,
Юйге игилик, жетген бир жаш юйленед,
Къар чепкенли келинчик алып келед.
Харс урулуп, той этиле турулады,
Жаш къыз сюе, къыз шинтикде къубулады,
Той чачылып тебрегинчи танг болады,
Акъ гёбелек, жау кёлюнгча сай жерге.
Кюн жашырынып, унамайды тиерге.
Жер жылынып тебрерикди, кюн узап,
Аллах мындан бермесин къыйын азап...
Жауун жауду элиме
Жауун жауду элиме, жер жибиди, жумушады,
Урлукъла чагъар ючюн, жеринден къымылдады,
Къапчыкъларын жардыла, тамырларын салдыла,
Жерден кюч къууат алып, башларын чыгъардыла.
Кюн тийди юслерине, чапракълары тюзелди,
Аллахха шукур ючюн, бары ёрге сюелди.
Ачып эки чапрагъын, адамны ууучуча,
Зикир этген адамны, шыбырдап, турушуча,
Сагъышха тебредиле, «бизле сени билебиз;
Кюнсюз-жангурсуз къойма, иймесенг уа кюербиз».
Малай тилге келдиле, Аллахдан тиледиле.
Эки чапракъ тёрт болду, бек женгил юйредиле.
Жер ала бла жабылды, маллагъа тым табылды.
Жашилликден тойду мал, кючленди-къарыу алды.
Жауун рахмат болады, хар жыл сайын дуниягъа
Аллах ырысхы иер, аны бла жанлыгъа.
Сюймеклик ауруу
Сюймеклик кёл аурууду, сюйгендеди дарманы.
Сюймеклик ашхы затды, чыртда жокъду аманы.
Сюймеклик ауушмайды, ауушса да сюйгенле,
Аны жашатып турады, сюймекликни билгенле.
Сюймекликни Жаратхан, сюйюб’а жаратханды.
Сюймеклик Андан болуп, аны ючюн жашагъанды.
Керти сюе билмеген, чабып бир жукъла сюер,
Кёлден чыкъгъан исси от, тёгюледи жазыудан.
Кёл кесине базгъаллай, сюеме деп тебрейди,
Аны ючюн терилип, не этгенин эсгермейди.
Ой тели халал жюрек, айтчын, кимни сюесе,
Сюймекликни бергенни, сюерге билемисе?
Сен сюйгенни неси бард, кюню бар, тамласы жокъ,
Аны Аллах ючюн сюй, ол сюйюуде хата жокъ.
Сюймеклик ашхы затды, сюймесе жаратмаз эди,
Айланып да бизлени, бурулуп сюймез эди.
Сюймеклик кёзле башлап, кёлде жашап барады,
Кёз кёл айтханны эте, хар бир жерни марайды.
Кёзню къыйматы уллу, кёлню терезесиди,
Аллах кёзню нек берди, кёрюлейим изледи.
Эс бла кёз биргелей, кёрге керек Тейрини
Эс да кёз да кёр эсе, къарма къой кёзлеринги.
Сюймекликни омагъы, бергенине болупду
Тейрини сюймегенни, дуниясы оюлупду.
Соруула
Бёрю кёрюп, ызлап, къуумагъан итни,
Чычхан кёрюп, сермемеген киштикни,
Тюз турмайын, саудурмагъан ийнекни,
Арбазынгда тутаргъа боллукъмуса?
Андан тёлю ала да турлукъмуса?
Жюкге жексенг, тартып кетмеген атны,
Ишлесе да, тюз бармагъан сагъатны,
Терегинде чирип къалгъан кёгетни,
Урлугъундан урлукъ асрарыкъмыса?
Билип тура, айыпны аллыкъмыса?
Сау бишмейин, чийлей къалгъан хар хантны,
Къартча турмай, жашча жашагъан къартны,
Артында турмасанг, бергенинг антны,
Къарт кишиге тюз кишилик боллукъмуду?
Жашлыкъда тоймагъан, тоюп боллукъмуду?
Къарт къартча жашаргъа керек тюйюлмюдю?
Аман жол адамгъа иги юлгюмюдю?
Къарт жылын жашаса, сюйюмлю тюйюлмюдю?
Къартлыкъда жаш адам болаллыкъмыса?
Чакъырылсанг, «бармам» деп къояллыкъмыса?
Категория: Общие 1 | Добавил: drxblack (18.01.2016)
| Автор: Биттирова Тамара Шамсудиновна
| 
bogatyrewa75 
