НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

XII. НАРТЛАНЫ ЖЕРДЕН КЕТГЕНЛЕРИ

Жулдузла кюз арты Абустолну эки айында кёп учадыла. Ала нарт темирчи пелиуан Дебетни темир тюйген жилтинлеридиле.

Кёкде алсьын жулдузла болмагъан заманла болгъандыла. Ол заманланы, чакъланы кечелери бек къарангы болгъандыла. Ол аллай къарангы кечелеге «Асууат» кечеле деп айтхандыла. Ол ёмюрлени чакъларында нарт улулары жер ючюнде асланла, къапланла бла, эмегенле бла, агъач кишиле, алмостула бла талаша, кюреше айланнгандыла. Тереклени, къаяланы аудура, ташланы кётюре, къарыуларын сынагъандыла.

Нартланы ичинде пелиуаннга айтылгъан Дебет атлы бир нарт болгъанды. Ол хар затны тилин билгенди. Хапарлагъа кёре, Дебет, нартла бла оноулашып, Къармур таулагъа кетгенди. Ол анда ташланы хар тюрлюсюн алып, къолу бла сыгъып, сынай келип, бир къаралдым ауур, жылтырауукъ ташны сыкъгъанда, андан темир тамычыла акъгъандыла. Дебетге Кюн Тейриси темир ташланы тылы кибик жумушакъ этгенди.

Дебет къайтып келип, нарт элинде нартлагъа хапар айтып, алагъа ол темир ташланы ташытханды, жыйдыргъанды. Сора, жерде уру къазып, къолу бла ол ташланы къысып, сыгъып, анга агъызып, бир ёре тёш этгенди. Экинчи айланып, темирни тюерча бир токъмакъ этгенди. Ол токъмагъы чёгюч болгъанды.

Эки жылан бир бирлери бла кюреше тургъанларындан ушатып, темирни тутаргъа къычхач этгенди. Доммай темирден кёрюк этип, юфкюртюп, кёмюр отну къызыу жандырып, ташланы от бла эритгенди. Ташланы отда эритип, темирни айыргъандан сора, нартлагъа къылычла, садакъ окъла, уруш балтала, кюннге жюз сырпын этгенди. Аланы таудан чыкъгъан бир къызыл шауданны сууу бла къатдыргъанды. Ол шауданнга Бора шауданы дегендиле.

Дебет темирлени тюйгенде, аны темир учхунлары (жилтинлери) кёкге-кёкге жабышып, жулдузла болгъандыла. Асууат кечеле жарыкъгъа айланнгандыла.

Дебет жер юсюнде нартланы темир керекле бла тамамлап, нартла иш тапмай тохтагъанларында, ол: «Мен ишсиз-кючсюз жер юсюнде туралмам»,— деп, къанатлы арба ишлеп, кёкге кетгенди, дейдиле.

Ол анда кюн, кёк адамлагъа темирчи болуп, бюпон да турады, сауду, дейдиле. Ма, жерде кибик, кёкде да темир ишлейди. Ол темир тюйген заманда учхунлары, келип, жерге тюшедиле. Алагъа биз «жулдуз учхан» дейбиз. Дебет сауду, кёкде темирчиди.