НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IX. АЧЕЙ УЛУ АЧЕМЕЗ
Ачей бла Хубун жандан жаннга шуёх элле,
Ачей бла Хубун бир бири бла жау болдула Къарачайда жылкъыны юсюнден.
Ачей, баргъанда да, Хубунну жылкъысын сюргенди,
Сюрюп келе, тыялмайын, ол хужу ажирни къачырып ийгенди.
5 Ажирни келгенинден Хубун жылкъыны кетгенин билгенди,
Атха минип, жылкъыны ызындан сюргенди.
Сюре-сюре, жылкъыны ызындан жетгенди.
— Атышыууму, тутушууму? — дегенди.
— Жагъалышыу, жыртышыу — ол къатынланы ишиди,
10 Эркек эсенг — атышайык,— дегенди.
Ачей атханды да, Хубун ёрге секиргенди,
Окъну бут арасы бла чыгъарып ийгенди.
Хубун атханды да, тамам киндигинден ургъанды,
Ачейни тукъумундан тукъумлукъ къоймай къыргъанды,
15 Бууаз къатынланы къарынларын тартханды,
— Гяуур тукъум къоймадым,— деп, юйюне барып олтургъанды,
Ачейни къатыны уа билинмеген къарны бла ата юйюнде къалгъанды.
Сабий табып, эмчек анагъа бергенди,
Кюнден кюннге бу сабийледен башха тюрлю ёсгенди.
20 Бир кюнлени кюнюнде бир азирейли сары къатынны сабийин жилятханды.
Ол къатын жашчыкъгъа: «Ёлгенинг ит боллукъ, алай жигит эсенг,
Атангы тукъумун къурутхан бла кюрешсенг а»,— дегенди.
Ол заманда жашчыкъ сын болуп къалгъанды,
Юйюне келип: «Аурууйма, ёлеме»,— деп, жилягъанды.
25 — Къурманынг болайым, жангыз балам, не жараред, не ашаренг?
— Къарным ауруйду, къурмач этсенг, ашарем.
Женгил окъуна анасы къурмач этип, табакъ бла салгъанды.
Жашчыкъ: «Мени табакъ кибикми кёресе?» — деп, ашамайын къойгъанды.
Анасы, исси къурмачны къолу бла алып, жашчыкъгъа узатханды,
30 Сермеп, къолундан буууп:
— Мени ата тукъумум къайдады? — деп соргъанды.
— Аны санга юйретген алай тюп болсун, кюйдюм, жибер,— дегенди.
Жашчыкъ: «Айтмасанг, иерик тюйюлме»,— дегенди.
— Аллах жюкдю, жибер, айтырма,— дегенди, жилягъанды.
35 Башдан аякъ, болгъаныча, хапарын айтып ангылатханды.
— Атамы саууту-сабасы къайдады? — деп соргъанды.
— Атангы аты жер юйде темир ашап турады,
Саууту-сабасы къара кюбюрдеди.
Жашчыкъ анасына: «Манга бир ыйыкъгъа азыкъ эт»,— дейди.
40 Жашчыкъ, атха минип, сауутун-сабасын алып, кетип къалады, дейди.
Жашчыкъ, барып, Хубунну жылкъысын сюреди,
Алай, не кюрешсе да, ажирни тыялмайды.
Ажирни келгенинден Хубун жылкъыны сюрюлгенин биледи.
Хубун, атына жерин салып, жылкъыны ызындан сюреди.
45 Хубун ёзенде бир жашчыкъгъа жолукъгъанды,
Жашчыкъ, къымыжа этип, къумда ойнай болгъанды.
— Жашчыкъ, жылкъы сюрген кёрме эдингми? — деп, соргъанды.
— Бу ёзенни сюрюп кетдиле,— деп, терсин юйретди,
Хубун ол ёзеннге кетип, излеп, жылкъыны табалмай, къайтып келди.
50 — Жашчыкъ, бери жылкъы бармагъанды,— деп къайтды.
— Ий, жангылдым, ма бери бар,— деп башха жанына ийди.
Ол ёзеннге да кетип, жылкъыны табалмай къайтды:
— Ий, жашаусуз боллукъ, нек алдадынг, сен гяуур тукъумдан болурмуса? — деп соргъанды.
— Тап атангы аман кёзюне, мен ол тукъумданма,— деп
55 Сауутланып, хазырланып болгъанды.
Хубун: «Жашчыкъ, атышмы, тутушму?» — деп соргъанды.
Жашчыкъ: «Эркек эсенг, кел атышайыкъ!» — деп, тохтагъанды.
Ол кюн ингирге дери экиси да толу къазауат этгендиле.
Ингирде Хубун юйюне, ариу Боюнчакъгъа кетгенди.
60 Боюнчакъ, тангнга дери дарманла этгенди,
Хубунну жараларын сау этгенди.
Жашчыкъ а ингирде, ай чыкъгъанлай, силкиннгенди,
Садакъ окъла юсюнден тюшюп, жаралары сау болгъанды.
Эртден бла биягъы экиси къазауатха киришдиле.
65 Ингирге дери къазауат этдиле.
Ингирде Хубун Боюнчакъгъа кетгенди.
Боюнчакъ дарманла этип, биягъы муну сау этгенди.
Жашчыкъ а биягъынлай, ай чыкъгъанлай, силкиннгенди,
Садакъланы агъызып, жараларын сау этгенди.
70 Ючюнчю кюн да атышдыла ингирге дери,
Жашчыкъ тамам болмазлыгъын билип,
Ёлгенча этип, артына аууп къалгъанды.
Хубун келип, жашчыкъгъа: «Ёлюп турады»,— деп, аягъындан байлагъанды,
Атны къуйругъуна тагъып, юйюне алып баргъанды.
75 Боюнчакъгъа да: «Ол гяуур тукъумдан ма бу къалгъанды»,—
Деп, жашчыкъны арбазгъа атханды.
— Юч кюнден бери бу сабий бламы кюрешесе? — деп,
Боюнчакъ Хубуннга айып этгенди.
Жашчыкъны Боюнчакъ, эшик артына салып кетгенди.
80 Кече, жукълап тургъанлай, Хубун элгенип уянды, дейди,
Боюнчакъгъа ол а къычырды, дейди:
— Ол гяуур мени башымы кесди, къылычым къайдады?
— Ажалынг андан болсун, чычхакъ сабийден къоркъуп,— деди Боюнчакъ,—
Ачхычла тёшек арасындадыла, къылычынг кюбюрдеди,— деди Боюнчакъ.
Ала жукълагъандан сора, жашчыкъ, туруп, тёшек арасындан ачхычны алып, кюбюрден къылычны алып, Хубунну башын кесип, къанындан шешагъа тамызып, башын артмакъгъа салып, макъамын башха этип, Боюнчакъгъа: «Тур, алан, бизге боллукъ болгъанды»,— дегенди. Боюнчакъ, гузаба этип, ызындан тебирегенди.
Жолда кетип бара, Боюнчакъ жашха бурулуп: «Сен кимсе? Макъамынг башхады»,— деп соргъанында, жашчыкъ артмакъда Хубунну башын кёргюзтюп: «Дауурсуз кел»,— деп, къылычны кёргюзтюп къойгъанды. Танг атып юйюне келгенди. «Ма келин»,— деп, Боюнчакъны анасына кёргюзтюп, Хубунну башын аны аллына атып, къанын къолуна тутдургъанды.
|