НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
VI. БЁДЕНЕ — РАЧЫКЪАУ
Эй, нарт элинде жашай эди Созукку,
Нартны да къойчусу болуп а тургъан эди Созукку,
Эй, бек да чомарт да болуучу эди да Созукку.
Жети жылны уа жалчыда туруп а Созукку,
5 Жети жылгъа жети къой алып а чыкъгъан эди да Созукку.
Эй, жети да жол айырылгъанда къош да салгъан эди Созукку,
Жети жылы уа жетгенде, къойларын санагъан эди да Созукку.
Эй, жети минг а этген эди да Созукку,
Эй, алайдан а Адил сууну бойнуна кёчген эди да Созукку.
10 Адил сууну бойнунда жетмиш чалман этип,
Къойланы къозлата эди Созукку.
Нартны элинден а бир къарауаш къыз а
Къолунда да эки жез къумгъаны бла уа,
Аллында къара сууладан ал май а,
15 Келип Адилден а суу алыучу эди.
Эй, къойчулагъа къол булгъап, аланы ачыудан а жарыучу эди.
Эй, бир кюн а, эрттенликде жауун болуп а,
Къойчула да, къозу ийип а, къощда эдиле.
Эй, биягъы къыз а, эки жез къумгъанын а алып а,
20 Адилни бойнуна келип а, къойчулагъа къол булгъай эди.
Эй, Созукку да, къызны кёрюп, айта эди:
— Эй, бу къызны уа хар кюнден да кёреме,
Эй, этерге амал билмей, ачыудан а ёлеме.
Эй, Адилден а ким ётсе да,
25 Эй, къызны уа ким тутуп
Экинчиден къайтмазча уа ким этсе да,
Эй, ишекледен сайлап жюз ишек берир эдим а,— дейди Созукку,
Эй, Созукку да, не берсе да, Адилге да киши базынып а киралмай эди.
Эй, ол заманда, арлакъда уа олтуруп,
30 Айран иче уа тура эди Слр чыгырчыкъ:
— Эй, Созукку! Жюз ишекни да манга берсенг эди,
Къутуруп а келген Адилден а мен а ётер эдим а,
Эй, ол къызгъа уа мен сен айтханны уа этер эдим.
— Эй,— деди Созукку,— сен а асыры жашса, Бёдене,
35 Эй, Адил суудан ёталмазса, къызгъа да бир хата да эталмазса!
— Эй, Созукку! Ёталмасам — кёрюрсе,
Ёталсам а — жюз ишекни берирсе!
Эй, Бёдене да, Адил суууна кирип,
Ары жанына бек къыйналып ётеди.
40 Ол къызны да Адил бойнунда жетеди,
Ол къарауаш къызгъа этерин этип, ызына уа ётеди.
Къарауаш а, сууну да алып, Къырс-бийчеге баргъанды,
Къырс-бийче: «Ай, уялмагъан,
Быллай бир нек къалдынг?» — деп соргъанды.
45 — Да, бийче, мен эрттенликде
Къонакъ юйде къонакъны жерин жыйгъанда,
Бир эшикни ары ачып, бир эшикни бери ачханда,
Этегиме кюн таягъы тийген эди,
Юсюме уа къойчу ит да сийген эди.
50 Къарауаш къыз бууаз болгъан эди,
Кезиуюнде бир ариу жашчыкъ тапхан эди,
Ариу мелтелеп, жашны мамукъгъа чулгъап,
Кюбюрчюкде аны Адил суугъа атхан эди.
Нартны тамата уланы Чюмедийни къатыны къаратон эди, дейди,
55 Ол айлана кетгенде сууну жагъасы бла, дейди,
Къушла къаркъ-къуркъ эте эдиле, дейди.
Ыргъай къармакъны атып,
Чюмедий кюбюрчюкню чыгъарды, дейди,
Ачса — ичинде кёзю жаннган бир жашчыкъ, дейди.
60 Зат айтмайын нёгерлерине,
Кюбюрчюкню башын жапханды, дейди,
Нёгерлерине былай айтханды, дейди:
— Кюбюрчюкню къарт къатыныма халы-хулу жыяргъа мен алайым, — дейди.
Сары Чюмедий юйюне келип:
«Къатын, къарнынг аурумай сабий тапханса энди: "Бууаз болгъанма", де да, къарнынга быстырла байла»,— дегенди. Сора: «Чюмедийни къатыны бууаз бол
гъанды»,— деп нартха сюйюнчюню жибергендиле. Сюйюнчю нартха барып къай- тхынчы, ызындан экинчи сюйюнчю баргъанды: «Чюмедийни къатыны жаш тап- ды»,— деп. Дуния сейир болгъанды.
Жашчыкъны атына «Рачыкъау» деп атагъандыла. Ол сабий ёсюп, жашла бла ашыкъ ойнап башлагъанды. Аланы ашыкъларын къытса: «Атанг Чюмедий ёлмесин, ашыкъларыбызны бер»,— деселе, жашчыкъ: «Къытып алгъанма, атам Бёдене ёлмесин, бермем!» — дей эди.
|