Пятница, 26.04.2024, 10:10

Карачаевцы и балкарцы

Джангыз баласы барны чыгъар-чыкъмаз джаны бар.
Полезные ссылки
  • Архыз 24Круглосуточный информационный телеканал
  • ЭльбрусоидФонд содействия развитию карачаево-балкарской молодежи
  • КъарачайСайт республиканской газеты «Карачай»
  • ILMU.SU Об аланах, скифах и иных древних народах, оказавших влияние на этногенез народов Северного Кавказа
Последние комментарии
04.01.2024 | 17:10 | Единая символика алан
Тут кто то про черкесов пишет и кипчаков не зная наверняка что черкесы были Кипчаками а адыги рабами кипчаков черкесов.
26.10.2023 | 15:14 | «Сборная команда Балкарии»… в Киргизии
Напишите на электронный адрес amb_76@mail.ru
25.08.2023 | 19:07 | 4. АРИУ САТАНАЙ
Аланская (осетинская) княжна Шатана, выданная за правителя древнеармянского Урарту (3 век до новой эры), в знак примирения после длительной войны, которую вела против армян коалиция кавказских племен, с аланами во главе.
25.08.2023 | 19:03 | 4. АРИУ САТАНАЙ
Далеко прославлена мудростью и красотой прекрасная обур Сатанай-бийче!
25.08.2023 | 10:56 | 13. ЁРЮЗМЕК БЛА ФУКНУ КЮРЕШЛЕРИ
Ёрюзмек - нартланы атасы!
14.08.2023 | 12:16 | 48. СОСУРУК В ИГРЕ С КОЛЕСОМ
Балкарцы и карачаевцы - самые гуманные на всем Кавказе! Только у них Сосрук исцеляется и снова становится первым из нартов!
05.08.2023 | 12:27 | 6. ЁРЮЗМЕКНИ ТУУГЪАНЫ
Нартны бий нарт Ёрюзмек!
05.08.2023 | 12:14 | 6. РОЖДЕНИЕ ЁРЮЗМЕКА
Величественно!
30.06.2023 | 17:54 | КАРАЧАЙ И БАЛКАРИЯ В РУССКО-КАВКАЗСКОЙ ВОЙНЕ
Некоторые кабардинцы ошибаются утверждая, что Кучук Каншаов и Нашхо Мамишев были кабардинцами. Нет, оба они балкарцы. Потомки Нашхо окабардинились, но самого Нашхо это не делает кабардинцем. Потомки сами свидетельствовали о своём происхождении от таубиев.
17.05.2023 | 08:45 | Единая символика алан
К текмету вы не имеете ни малейшего отношения...

ИЗВЕСТИЯ КАРАЧАЕВСКОГО НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОГО ИНСТИТУТА Т.VII

Главная »Библиотека »Журналы »ИЗВЕСТИЯ КАРАЧАЕВСКОГО НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОГО ИНСТИТУТА Т.VI » История
История

И.М. Шаманов, Р.Т. Хатуев "Просветитель (из биографии Курманбий-хаджи Хатуева)"

Он родился около 1870 г. в Большом Карачае в семье Али Махмудовича Хатуева. Известно, что дед последнего, Хызыр (отец Махмуда и Ахмата) был уроженцем Кабарды, где Хатуевы, по фамильным преданиям, жили в аулах Кош-Хабль и Кон-Хабль28Архив КНИИ, Ф.12 Д.62 (генеалогические таблицы). Оттуда Хатуевы переехали в Верхнюю Кубань, где одна часть их осела в ауле Хумаринском, а другая – в Картджурте, положив начало соответственно черкесской и карачаевской ветвям этой фамилии. Известно, что те и другие поддерживали родственные отношения вплоть до последних десятилетий советского времени. Архивные документы 1872 г. указывают на то, что в то время в Карачае было четыре семьи Хатуевых, которые возглавляли Тембот-хаджи, Махай (сыновья Ахмата), Исса и Мусса (сыновья Махмуда)29ГА РСОА, Ф.262, Оп.1, Д.23, ЛЛ.50-86.

У Али Махмудовича было восемь детей, в том числе сыновья Курманбий, Кара (Бекмырза?), Эльмырза, Таумырза, Таусолтан. Старшая из дочерей (судя по имеющимся данным, и самая старшая из детей Али) Хорасан вышла замуж за Темирбулатова, другая дочь, Тотай – за Айбазова, еще одна, Акчык – за Касаева.

В самом начале ХХ века, Али с двумя сыновьями, двумя братьями и тремя сестрами эмигрировал в Османскую империю, положив начало турецкой ветви этой фамилии /Подробнее об этом см. ниже сообщение Толга Генчера/.

Курманбий-хаджи остался в Карачае и обосновался в Нижней Маре, где создал усадьбу, включавшую несколько зданий (одно из них использовал в качестве мезирте – начальной духовной школы, где сам преподавал). Он приобрел земельные угодья, организовал, с привлечением наемных работников, преуспевающее животноводческое хозяйство, которое сделало его семью одной из самых зажиточных в Маринском ущелье (позднее это станет основанием для того, чтобы причислить семью К.Хатуева к «классово чуждым» категориям населения). Достаток позволил ему совершить хадж, что столетие назад было весьма дорогостоящим делом.

К числу его главных просветительских заслуг, помимо вклада в религиозно-образовательную сферу культуры своего народа, можно отнести три вещи (все были написаны арабицей на карачаево-балкарском языке): составление первого в Карачае сборника карачаевских песен; написание первой в Карачае книги по народным обычаям; первая попытка перевода Корана на родной язык (см. ниже статью А.М.Кочкарова).

Судя по воспоминаниям членов его семьи, у него была большая личная библиотека.

Как сообщал проф.К.Т.Лайпанов, поддерживал дружеские отношения с известным общественным деятелем Карачая начала ХХ века – Казий-хаджи Лайпановым, да и сам участвовал в общественной жизни своего народа. После падения монархии, 14 июля 1917 г. К.А.Хатуев участвует в работе съезда уполномоченных 6-ти карачаевских селений (Тебердинского, Нижне-Тебердинского, Верхне-Маринского, Нижне-Маринского, Воронцовско-Карачаевского), прошедшего под председательством Солтан-хаджи Байчорова, заместителем которого на съезде был Казий-хаджи Лайпанов. Съезд рассматривал вопрос о проведения железной дороги по Тебердинскому и Кубанскому ущельям, развитии здесь курортного и санаторного дела и др30ГАКК, Ф.р-6, Оп.1, Д.220, ЛЛ.60-60об..

У него было два сына (Шагабан и Умар) и трое дочерей – Мариям, которой посвящена мизвестная песня «Кулина» (вышла замуж за К.Канаматова), Аният (в браке – Чычханчиева) и Айшат.

После установления советской власти некоторые из близких родственников Курманбий-хаджи вошли в местные органы власти. Так, сын его брата Таусолтана – Идрис Хатуев /позднее – известный в КАО юрист/ в 1922 г. был избран в Нижне-Маринский совет депутатов31ГА КЧР, Ф.р-320, Оп.1, Д.1 Л.19. Сам Таусолтан (в анкете социальное положение его определено как «зажиточный») стал депутатом того же совета в 1926 г., когда ему исполнился 51 год, т.е. он родился в 1875 г.32ГА КЧР, Ф.307 Оп.2 Д.13 ЛЛ.2, 51

По имеющимся данным, К.А.Хатуев умер в 1929 году, т.е. именно тогда, когда в СССР завершился либеральный нэповский курс и власти вновь перешли к ужесточению политического режима (По другим сведениям, он купил дом в Кисловодске, где поселился жить и умер там в 1923 г.33Канаматов С.И., Хапаев С.А. Маринская долина и маринцы. Краеведческий очерк. Черкесск: ИКО «Аланский эрмитаж»,2011. С.202) Вскоре близкие покойного хаджи, объявленные «кулаками», стали подвергаться различным притеснениям. Согласно архивным документам, его сын, Умар Хатуев (в чьей семье указывается два едока) был лишен избирательных прав; в 1935 г. он числится в «Списке кулаков, переселенных из аула Нижняя Мара»; в том году ему было 24 года, т.е. родился в 1911 г.34ГА КЧР, Ф.307 Оп.2 Д.624 Л.24.

Умар Курманбиевич со своей матерью был выслан в Узбекистан (1935 г.), где проживал в совхозе «Баяут». Его сестра Мариям, потерявшая мужа на войне, оказалась в результате депортации 1943 года в Казахстане (совхоз «Пахта-Арал»)

Супруга хаджи, Нану, не дожила до возвращения на родину. Она умерла в 1957 году, а её тело было перевезено в Нижнюю Мару и похоронено на том же кладбище, где покоится Курманбий Алиевич. Их дети вернулись в родной край, где дожили до старости и, увы, уже ушли из жизни, завещав новым поколениям потомков просветителя следовать начертанному им светлому пути.

***

Фигура К.А.Хатуева впервые была затронута более двух десятилетий назад членом Союза журналистов СССР Аскером Маулеевичем Кочкаровым (ныне покойным) в его статье, посвященной истории карачаевской письменности35Къочхарланы А. Джазма къачан джаратылгъанды //Ленинни байрагъы. Черкесск, 29.09.1990.

В 1997 году А.М.Кочкаров прислал Р.Т.Хатуеву рукопись статьи, посвященной страницам жизни просветителя и его семьи. В силу обстоятельств она тогда оказалась неопубликованной.

Десять лет спустя в адрес И.М.Шаманова из Турции поступила рукописная заметка Толга Генчера (Хатуева), которая затрагивает фигуру отца и братьев просветителя, которые век назад переселились в район Анкары.

Ниже мы приводим оба текста – с незначительными сокращениями и редакционными правками – с оригиналами которых читатель может ознакомиться в Редакции (тексты – на карачаево-балкарском языке).

Приложение 1

Хатууланы Рашидге

Салам алейкум, Рашид!

Кёб болмай «Хаджиликни джолунда» атлы китаб чыкъгъанды. Бу китабха Къарачайны 515 хаджисини атлары, тукъумлары киргенди. Сени тукъумунгдан Хатууланы Къурманбий бла Тембот барадыла аланы ичлеринде. Хатууланы Къурманбий хаджи мени элим Тёбен Марадан эди. Аны кесим биле эдим. Элими сюйген белгили адамы, багъалы хаджиси Хатууланы Къурманбийни аны хаджилиги ючюн кесине да, юйдегисине да не къыйынлыкъ джетдиргенлерин джазыб газетге хазырлагъан эдим. Аны сенге джибереме. Къара да, окъу да, мадарынг бар эсе газетге джиберирге болуш. Къурманбий хаджини сау джашагъан къызы Мариям – «Кулина» окъуса къууаныр.

Къочхарланы Аскер.10/V-97

ХАДЖИНИ АХЫРАТДА ДА КЪОЙМАГЪАНДЫЛА

1920 къыйын, къаугъалы джыл. Тёбен Мара элчиле кеслерини эм сюйген, сыйлы, билимли адамларыны бири Хатууланы Къурманбийни Меккягъа Кяба къылыргъа ашырадыла (Шимал Кавказдан хаджиликге 1914 джылны башланнган Биринчи дуния къазауатха дери джюрюгендиле; андан сора, Тюрк бла Росияны арасында уруш башланнгандан чекле джабылгъан эдиле; ол себебден Къурманбий хаджиликге алгъаракъ балгъан болур, - Ш.И., Х.Р.). Меккягъа баргъан бусуагъат заманча самолетха миниб, учуб барыб кёкден Аравияны джерине тюшгенча тынч болмагъанды. Ары барыр ючюн джерде темир джолда поездде, тенгиз кемеде джолоучу болуб барыб Аравияны къум тюзлеринде тюелеге миниб джетерге керек болгъанды Мекка шахаргъа. Къыйынлыкъланы, джарсыулапны кёлтюралмай кёбле джан бергендиле джолоучулукъда.

Ма ол себебден марачыла багъалы адамларыны джолуна тилек тилегендиле.

Меккадан Къурманбий хаджи болуб къайытады. Элге къуанч келеди. Къурманбий хаджи онгсузлагъа болушур ючюн къой сюрюуле тутханды. Къурманнга кесерге джарлылагъа мал бергенди. Ол кеси терен билимли адам болгъаны себебден китабларыны санлары мингле бла саналгъандыла. Къуранны къарачай тилге кёчюрюб, араб харифле бла джазгъанды. Къарачайны эллерине айланыб, халкъ джырланы, таурухланы, нарт сёзлени, джомакъланы джазыб бир китаб этгенди. Аныча Къарачай халкъыбызны адет, адеб, намыс джорукъларын джыйыб, аланы да бир китаб этгенди. Алагъа «Къурманбий хаджини китаблары» дегендиле, аладан кёб затха юренгендиле сабийле. Хаджиге дюрюген сохтала Къуранны араб тилде окъуб, аны ана тиллерине кёчюрюрюрге юренгендиле. Джырлай билген сохтала зикирлени, халкъ джырланы, кюулени джырлагъандыла.

Къурманбий хаджини юйюнде мезирте болгъанды. Элни сюйген хаджиси кёб да аурумагъанлай ёледи. Ол юй бийчесин Нануну бек сюйгени себебден, аннга «къабырларыбыз бир джерде болсунла» деб, алай осуят этгенди. Эл сюйген хаджисин асырайды. Артха юй бийчеси Нану, джашы Умар, къызлары Аният, Мариям къалдыла.

Адамланы «кулак» этиб, мюлклерин, рысхыларын сыйыргъан заман келеди.

Къурманбий хаджиге ахыратда да тынчлыкъ бермей, сау заманында хаджи болгъанды, адам къыйын ашагъаны деб, юйлерин сыйырадыла, адамларын эшикге атадыла, китабларын эшикге чыгъарыб, юслерине патеген къуйуб, кюйдюредиле. Хаджини уллу библиотекасындан аны юй бийчеси Нану къуру юч китабны къутхарады. Ала да Къуранны къарачай тилген кёчюргени, «Къарачай халкъ джырла» бла «Къарачай халкъ адетлени» китаблары боладыла. Аны ючюсю да Къурманбий хаджини къолу бла джазылгъан себебден юй бийчеси энчилеб башха сакълагъанды.

Къурманбий хаджини къызы Мариям элде эм ариу къызланы бири болгъанды. Аны джашлыгъындан башлаб, джырчы, поэт Къанаматланы Къурманбий сюйюб, анга джыр этгенди. Ол джыр халкъыбызда белгили джыр «Кулина» бюгюн да джырланады. Хаджини юй бийчеси Нану аны къызын сюйген Къурманбийге хаджини эки китабын береди. «Къарачай халкъ джырла» бла «Къарачай халкъ адетлени». Къанаматланы Къурманбий эл советде ишлеген, бир белгили джырчы – джаш адамланы джыйыб аладан кружок къураб хаджини китабларын халкъ джырла бла адетлени, юретеди. Анда джаш адамла халкъ джарланы джырлайдыла, адетлени, адеблени юслеринден сёлешедиле.

Алай а Къанамат улу кеси «кулак» хаджини къызын сюеди, хаджини китабларын джаш адамлагъа окъутады деб, аны къолгъа аладыла.

Къанамат улу Къурманбий не айтханларына да къарамай, сюйген къызы Мариямны-Кулинаны алыб, юйдегили болады. Андан сора уа, Къурманбийни «кулак» хаджини къызын алгъанса деб, ишинден чыгъарадыла, партиядан къыстайдыла.

Хаджини юй бийчеси Нануну джашы Умарны «кулакла» бла бирге «Баяутха» ашырыргъа хазырлайдыла. Туугъан элинден Узбекистаннга кёчюрюлюнюб кетерини аллында хаджини юй бийчеси Нану хаджини къабырына барыб, аны къатында олтуруб, тарыгъыуларын тёгеди. Узакъ джерге кетериги себебден къабыры хаджини къабырыны къатына тюшерин Аллахдан тилейди. Нану бла джашы Умарны «кулакла» аты бла Узбекистаннга ашырадыла. Юйдегини къызы Мариям-Кулина эри Къанамат улу бла къалады.

Къанамат улуну «Кулинадан» сора да кёб джыр болса да, ол Къарачайда белгисиз поэтлеринде къалгъанды. Ол хаджини «Къарачай халкъ джырлары» бла «Къарачай халкъ адетле» китабларын сакълай, кесини джырларыны китабын джазаб башлайды. Анга Хаджини халкъ джырларын джырларгъа эркинлик бермейдиле. Кесини джыларын, «Кулинадан» башлаб, барын да «харам» этедиле. Ата Джурт къазауат башланганлай, Къурманбий фронтха кетиб, анда ёледи.

Аны юй бийчеси Кулина-Мариямны 1943 джыл къарачайлыла бла бирге Къазахстаннга кёчюредиле. Ол «Пахта-Арал» совхозгъа тюшеди. Алай бла Мариямны-Кулинааны анасы бла къарнашы Узбекистанда «Баяут» свохозда, кеси Къазахстанда «Пахта-Арал» совхозда, экитюрлю «тюрмеде» боладыла.

Мариям-Кулина «Пахта-Аралдан» кече бла къачыб, гитче къызчыгъы Мира бла «Баяутха» – анасы бла къарнашына келеди. Мариямны атасы Къурманбий хаджи джазгъан эки китабны – «Къарачай халкъ адетле» бла «Къарачай халкъ джырланы» биргесине келтиреди. Ала араб харифле бла джазылгъандыла. Ызы бла Къанамат улуну латин харифле бла джазылгъан «Кулина», «Айшат», «Хураймат» д.а.к. джырларын келтиреди.

Узакъ «Баяутда» Къурманбий хаджини юй бийчеси, къызы, джашы «Къарачай халкъ джырла» бла «Къарачай халкъ адетле» деген къол джазмаланы окъуйдула. Ала бла бирге башха кёчгюнчю къарачайлыла да окъуйдула.

1957 джыл къарачайлыла джуртларына къайытырларына хаджини юй бийчеси Нану къыйын ауруйду. Аны осияты бла, ёлюсюн келтириб Тёбен Марагъа хаджи асыралгъан къабырлада асырайдыла.

Приложение 2

Шаманланы Ибрахимге

Багъалы къарнашым Ибрахим!

Аллы бла исси саламыбызны билдиреме эмда тынчлыкъ эсенлик сюек саулукъ тилейме. Бу джазгъанларымы Хатууланы Рашидге джетдирсенг ол билирге излеген бир талай соруугъа да джууаб табар мадар боллукъду. Мен мында Ягьлы Пынар деген элде джашагьан Хатууланы джашлары бла кёрюшдюм. Ол тукъумларыны юсюнден къартларындан джыйгъан хапарларын тизиб ангылатды. Хапар къысхасы бла былайды.

Хатуулары 1903 джылда Сынты элден кёчгендиле. Алгъы бурун Къара тенгизни къатында Самсун деген шахаргъа тюшюб алайдан Токат шахаргъа баргъандыла. Алайдан, келе келиб, Анкараны къатында Ягьлы Пынар элге орналгъандыла.

Хатуулары Кавказдан Алий (чам аты Чолакъ), Батырбек эм Айтек деб юч къарнаш болуб келгендиле. Истанбулхан деб эгечлери да болгъанды.

Алийни Къыргъый деб юй бийчеси болгъанды. Элмырза, Бекмырза, Къурманбий, Таусолтан (чам аты Чорна), Таумырза деб джашлары болгъанды. Чорна Къарачайда къалгъанды.

Батырбек бла Айтекден туугъанла Башхюйюк элде уллу тукъум болуб джашайдыла.

Хатыуланы Ягьлыпынар элдеги джашларыны аты Толгъады...

Сенден хапар сакълайбыз. Саламыбыз биргелей.

Уфук Таукъул.

ХАТУУЛАНЫ ТЮРКИЯГЪА КЪАЛАЙ КЁЧГЕНЛЕРИНИ ЮСЮНДЕН

Хатууланы Толга Генчер

Былайда джазылгъанла, эртде заманладан бюгюннге дери айтыла келген хапарладан, къартларыбыздан эшитген хапарладан джарашдырылгъанды. Хатуулары бир джыйын болуб, Туркияга Тёбен Тебердиден кёчюб келгендиле, Къартланы бир къаууму, 1903 джылда кёчгендиле деб айтханлыкъгъа, бу айтылгъан джылны юсюнден ишексизди деб айталмайбыз. Карачайлыланы Тюркияга, биринчи 1888 джылда, экинчи – 1905 джылда кёчюб келгенлери белгилиди. Мени кесим эшитген хапарлагъа къарасакъ, Хатуулары 1903 джылда кёчюб келгендиле. Алай а, ол джыл, ала къайсы кеме бла келгендиле, кимле бла келгендиле алайын иги билелмейме. Кафказдан чыгъыб Тюркияга келген кеме, Самсун деген шахарда тохтагъанды чынг алгъа. Хатуулары да ол кемеден Самсун шахаргъа тюшгендиле.

Хапарлагъа кёре, мени ата-бабаларым, Къарачайдан Юрдюн (Иордан) барабыз деб, чыкъгъандыла. Муну юсюнден де тюрлю затла айтадыла. Нек дегенде, Иорданда Къарачайлыла болмагъандыла да, была ары нек барсынла сора? Белгилисича, къарачайлыла Сирияны ара шахары Шамда (Дамаскда) джашаб тургъанларын билебиз. Ким билсин, ала Шамгъа барабыз деб, джолларын Иорданнга буруб койгъан болурламы?

Къарачайдан Самсун шахаргъа тюшгенден сора, оноулары Шам неда Юрдюн барыргъа болгъаны ючюн, ала алгъын Токат шахаргъа баргъандыла. Былайда бир кесек тургъандан сора, энтда Юрдюн неда Шамга барабыз деб, джаннгыдан джолгъа атланнгандыла. Бара туруб, Йозгат шахарда, ол заманда бу шахарны тамадасы (уали), юслерине-башларына къараб, бу адамланы джаратханды, таймаздан патчахха хапар джибергенди. Патчахны адамлары келиб, Йозгат шахарда, Хатууланы адамлары бла танышадыла. Ала да мухаджирлени бек джаратадыла. Бизни патчах ийгенди дейдиле, мындан ары башха джары кетмейсиз, былайда къалайын джаратсагъыз да, къалайын сюйсегиз да, алайын сизге берликбиз. Мында къаллыкъсыз дейдиле. Сора Хатуулары да былагъа хо дейдиле, алай болсун дейдиле. Хатууланы джыйын джер сайларгъа чыкъгъандыла джолгъа энтда. Йозгат табадан чыгъа келиб Анкарада тохтайдыла. Аланы анда, Анкарада бусагъатда Кызылай деген тийресине келтиредиле. Алай а бек тюз джерди, чибини кёб болгъаны себебли, былайын джаратмагъанларында, аланы алыб Гёлбашында Бейнамгъа келтирелле. Биягъы бизникиле былайын джаратмайдыла. Да сора ахырында быланы элтиб бюгюннгю Яглыпынар эл орналгъан джерге тюшюредиле. Патчах Абдулхамит Хан, быланы олтурлугъу юйлени ишлетгинчи, ала алайгъа джууукъда джашагъан хоншу Черкес элде, Гёкчехюйюк элде къонакъ болгъандыла. Мени эшитгеним, билгеним, Къарачайдан Тюркияга Хатууланы калай кёчгенлерини юсюнден хапар былайды. Мен билгенден, Яглыпынар элге чынг алгъа келиб биринчи джашаб башлагъанла Хатууларыдыла. Аладан сора, кеме бла Къарачайдан келиб Ялоуа табагъа келген къарачайлыланы бир къаууму Эскишахарны юсю бла, бир къаууму Конияны юсю бла Башхюйюк элден келиб къошулгъандыла Яглыпынар элге. Хатууланы Яглыпынар элге биринчи келген адамла болгъанлары элде аланы орналгъан джерлеринден да белгилиди. Хатууладан келген къарнашланы джерлери бир-бирине джууукъ болуб, къралны этген планына кёре турады. Андан сора келгенлеге да Абдулхамит Хан юйле ишлетиб бергенди.

Тюркиядагы Хатууланы Тукум Тереги

Былайда джазгъанларымы да Хатууланы Хызырны ангылатханларындан джарашдыргъанма. Тюркияга келген карт аталарыбыз Али (Чолакъ Али), Батырбек, Айтек, Истанбулхан, дагыда эки эгечлери болгъанды (…).

1. АЛИ (ЧОЛАКЪ АЛИ)

Юйдегисини аты Гыргийди (хыны бир къатын болгъанына соралары Хатуулары бу къатынны аты бла айтылгъандыла). Бусагъатда Тюркияда чам ат болуб бизге Гыргийлери дейдиле. Эшитгениме кёре Къарачайда да Гыргийлери деб билгенле да бардыла. Быладан туугъанла: Элмырза, Бекмырза, Къурманбий Хаджи, Таусолтан (Чорна), Таумырза.

Бу къарнашладан къуру Элмирзадан туугъанла барды бюгюнлюкде. Къалгъанладан бир экиси ызына къайытхандыла. Таусолтанны (Чорна) да къызындан туугъанла да бардыла. Чорна Къарачайда калгъанды. «Джылкъыны-малны-мюлкню башында тур сен,- дегендиле къарнашлары, – Баргъан джерибиз иги эсе биз санга хапар ийербиз, сени чакъырырбыз. Баргъан джерибиз къыйын болса уа ызына къайытырбыз, дегендиле. Баргъан джерибиз иги болса джерлени, малланы сатыб келирсе сен да», дегендиле. Алай да болса, ол анда къалыб кетгенди. Къыйынлыны къатыны, джашлары, къызлары уа барысы да бери Тюркияга келгендиле. Артда, джашлары тёлюсю болмай, ёлгендиле. Бир къызындан туугъанла барды бусагъатда мунда.

11 Элмырза

Элмырзаны Юсюп, Кючюк, Юнюс (Сохта), Унух, Къанитат, Анисат, Байдымат, Хызыр деген сабийлери болгъандыла. Элмырзаны къатыны къайсы тукъумданды билмейбиз.

Быладан да Юсюп юйленмегенлей ёлгенди. Юнюс, Чанаккале къазауатда, Унух, Эрзурум къазауатда къалгандыла. Кючюк да юйленнгенден сора Юнюсню излейме деб, бара барыб Чанаккаледе къазауатха кошулгъанды, ол да алайда къалгъанды. Анисат деген эгечлери юйленгеннгенден сора эри бла бирге ызына Къарачайгъа кёчгенди. Анга да "кетме" дегендиле, ол да эрини къоймай баргъанды. Сора аны ызын сормай койгъандыла.

111 А. А. Кючюк /Элмырзаны джашы - Ред./

Кючюкню юйдегисини аты Гыджыды. Керти атымыды, чам атымыды билмейбиз. Муну да Хюсейин бла Абидат деб эки сабийи болгъанды. Быланы къоюб Чанаккале казауада калгъанды ол къыйынлы да. Абидатдан туугъанла барды энди элде. Абидат, элде Хачирлени Идрис была юйленнгенди. Хюсейин да Тюрклю бир къыз бла юйленнгенди. Ол да мени къарт атамды.

1111 Хюсейин /Кючюкню джашы - Ред./

Сабрийе, Хайрийе, Джеурийе, Нух, Зюлфийе деген беш сабийи болгъанды. Къатыныны аты Азимеди. Сой-аты /тукъум аты – Ред./ кануну /закон, джорукъ – Ред./ чыкъгъандан сора, Хюсейин сой-аты Генчер болуб алгъанды.

11111 Нух /Хюсейинни джашы - Ред./

Нухну Мурат, Арзу, Толга деб юч сабийи барды. Юйдегисини аты Халимеди, Батчаладанды. Мурат Боташладан Салиха была юйленнгенди. Айбарс деб, бир джашы барды. Толга Биджиладан Сибел бла юйленнгенди. Батыралп деб, бир джашы барды.

12 Хызыр. /Элмырзаны джашы - Ред./

Хызырны Яшар, Фатма, Рамазан, Аднан, Кенан, Кемал деген еки кызы, тёрт джашы болгъанды. Юйдегисини аты Бесимеди. Сой-аты кануну чыкъгъандан сора Хызыр сой-атына Мирза деп алгъанды.

121 Рамазан /Хызырны джашы - Ред./

Рамазан Мелиха была юйленнгенди. Ибрахим бла Корай деген эки джашы болгъанды. Ибрахимни Айча деб, бир къызы барды.

122 Аднан /Хызырны джашы - Ред./

Аднанны Сабрийе бла юйленгенден Угур, Хатидже деп еки сабийи барды.

123 Кенан /Хызырны джашы - Ред./

Кенанны Ясемин бла юйленгенден Чаглар, Огузхан, Шейма деб, юч сабийи барды.

124 Кемал /Хызырны джашы - Ред./

Кемалны Дидар была юйленгенден Каан, Хакан деген еки джашы болганды.

2. БАТЫРБЕК

Батырбекни Дауат бла Гитче деген эки сабийи болгъанды.

1. Дауат

Даутны сабийлери Али Ихсан, Али Рыза, Али Осман, Халиме, Оьуз.

2. Гитче

Гитчени сабийлери Лютфю, Рахми, Нурсел. Быладан кимле барды билмейме.

3. АЙТЕК

Айтекни да юч сабийи болгъанды: Фадиме, Шеукет, Салих. Быладан да Шеукетни сабийлерин билеме: Тауджан, Айтек, Зеки.

Хатууланы юсюнден мен билген хапар быллай бирди. Алгъын айтханымча, бу хапарланы Хатууланы Хызырны къартлыгъында бир кассетге джаздырылгъан хапарларындан алыннганды. Ол заманда, Хызыр ауруулу болуб, джатхан орнунда хапар айтханды. Адам атла тюз болур, алай а тизмесинде къатыштыргъан болурму билмейме.

Хатууланы Батырбек была Айтектен туугъанла Кония шахарда Башхюйюк элге кёчгендиле. Аны ючюн аланы юзюгюн саулай джазалмадым. Хатуулары бек бай болуб келгенликге, къазауат бла, кёчгюнчюлюкню берген къыйынлыкъ бла кёб джарлы кюнле кёргендиле. Келгенлени бир кёбюсю къазауатда, аурууда къалыб, юйленмей ёлюб кетгендиле. Бир уллу джыйын болуб келгенликге, бир экисини юзюгю къурумагъанды.


Примечания.
28 [↑ назад]Архив КНИИ, Ф.12 Д.62 (генеалогические таблицы)
29 [↑ назад]ГА РСОА, Ф.262, Оп.1, Д.23, ЛЛ.50-86
30 [↑ назад]ГАКК, Ф.р-6, Оп.1, Д.220, ЛЛ.60-60об.
31 [↑ назад]ГА КЧР, Ф.р-320, Оп.1, Д.1 Л.19
32 [↑ назад]ГА КЧР, Ф.307 Оп.2 Д.13 ЛЛ.2, 51
33 [↑ назад]Канаматов С.И., Хапаев С.А. Маринская долина и маринцы. Краеведческий очерк. Черкесск: ИКО «Аланский эрмитаж»,2011. С.202
34 [↑ назад]ГА КЧР, Ф.307 Оп.2 Д.624 Л.24
35 [↑ назад]Къочхарланы А. Джазма къачан джаратылгъанды //Ленинни байрагъы. Черкесск, 29.09.1990