НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Нарт Ёрюзмекни дуниягъа айтылгъан ариу къызы Агунданы кёп нарт жигитле тилегендиле. Агунданы, ёчге салып, уллу чаришле этгендиле. Кишиликлерин кёргюзтюр ючюн, эришип, къоркъуулу жортуууллагъа баргъандыла. Тутушуу, секириу, къолташ атыу оюнла этип, ёчешгендиле.

Малыны кёплюгю жерни юсюн жапхан ёхтем бай Шырдан да Агунданы тилегенди. Болса да, жумуртха ичинде тюк излеген, айтхылыкъ Агунда аланы бирине да бюсюремегенди.

Нарт жигитле, къарагъан кёзню кесине тартып къоярча, жаращдырылып жюрюгендиле. Ала Къарашауайны пелиуан кишилигин сезалмагъандыла. Тозурагъан юс кийими бла зыккыл ат керегине къарап, сансыз этип тургъандыла.

Агунданы анасы, билгич Сатанай, Къарашауайны айырма пелиуан кишилигин уста билгенди. Айтхылыкъ къызы Агунданы берип. Къарашауайны кесине киеу этерге да сюйгенди. Алай а ачыкъ айтыргъа базынмагъанды. Тап заманны сакълап тургъанды. Къызы бла бирге тюбетип, муратын билирге да сюйгенди.

Къарашауай сыбызгъыгъа къан уста болгъанды. Пил сюекден ишленнген сыбызгъысы бар эди. Кюнлени биринде, факъырача кийинип, нарт элледе сыбызгъысын согъуп айланнганды. Ол, сыбызгъыны тартып тебиресе, адамла кёз къакъмай къарагъандыла, солумай тынгылагъандыла. Ким болгъанын билмегендиле. «Жарлыды»,— деп, садакъа бергенлеринде, ол алыргъа унамагъанды.

Айлана, къыдыра, Агунданы элине баргъанды. Сыбызгъы согъуп, халкъны къалдырмай юсюне жыйгъанды.

Нартла, тамаша этип, тынгылагъандыла. Андан-мындан да къызла кёп саугъала келтирип бергендиле. Ол бирини да алыргъа унамагъанды. Ол кезиуде аны Къарашауай болгъанын жаппа-жангыз Сатанай билгенди.

Сатанай олсагъатдан Агунданы юйге чакъырды.

— Ол сыбызгъычы Къарашауайды. Отоуну иги жарашдыр да, аны юйге чакъыр. Бирге олтуругъуз. Кесинге шагъырей эт. Ахшы хант жаращдырып сыйла, сора муратын бил!— деди.

Агунда, аны эшитгенде, бек сюйгенди. Олсагъатдан отоуну бек ариу жарашдырды. Кеси да омакъ кийинди.

— Чакъырып кел,— деп, Къарашауайгъа адам жиберди.

Чакъырылгъан къонакъ келди. Агунда бла саламлашды. Сыбызгъысын терезеге салып, эшик артында шинтикге олтурду.

— Къонакъ, ёрге ётюп олтур!— деди Агунда.

Къарашауай унамады.

Шапа бир къойну биширип, сай табакъгъа салып кслтирди. Къарашауай, жугъун да къоймай, ашады. Ызы бла: «Суусапма, бир ичер зат келтиригиз»,— деди.

Агунда кесини къолу бла берирге сюйюп, Ёрюзмекни чыккырда жыллыкъ бозасындан бир гоппанны келтиртип берди.

— Энтда келтир,— деди Къарашауай.

Дагъыда келтирди. Аны ичип бошагъанлай, дагъыда тиледи. Дагъыда келтирди. Алай эте боза чыккырны ичип тауусду.

— Энди жокъмуду? къанмагъанма,— деди.

— къалгъанын энди келиринге къойгъанма,— деп жууап этди Агунда.

— Да, «Асырагъан — артха асыу» дегендиле. Ахшы юй бийче боллукъса, сау бол!— деди.

Аш бошалгъандан сора ушакъ башланды.

— Къонакъ, сен сыбызгъыгъа уста кибик, жырлагъа да уста болурса, бир жырласанг эди, тынгыларгъа сюеме,— деп тиледи Агунда.

— Угъай, мен жырлай билмейме. Жыр бла айтырыгъымы сыбызгъы бла айтсам да ангыларыкъса,— деп, былай айтып сокъду:

Къарашауай секирип турду. Сыбызгъысын алды:

— Берекет берсин, сау бол!— дсп саламлашып, Гемудагъа минип кетди.

Сатанай Агунданы чакъырды:

—Не болдугъуз, не айтды?— деп сорду.

Агунда аны сёзлерин, кесини жууабын да айтды. Ол заманда Сатанай чогъежленди:

— Ыхы, биз жангылыч иш этгенбиз,— деди.— Къонакъны намысын кёрген адетде, олтургъан жерине барып, саламлашмагъанбыз. «Юй тюбю къынгырды»,— деп аны ючюн айтханды. Жангыз бир къонакъны суусап бла къандыралмагъанбыз.

204«Ожакъ къынгырды»,— деп аны ючюн айтханды. Ж ууукълукъ жюрютген адет бла, юйюнден чакъырмай, къонакълыгъында чакъыргъанбыз. «Эшик къыйсыкъды, тарды»,— деп аны ючюн айтханды. «Эки терезе да чюйре салыннгандыла»,— деп а, экигиз бир юйюр боллукъ тюйюлсюз да, аны билдиргенди.

Сатанай Къарашауайны киеу этиуден тюнгюлдю.