НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Къарашауай, атланып, жортууулгъа чыкъгъанды. Жолда бара тургъанлай, саууту-сабасы бла анга бир жаш жолукъгъанды. Салам бергенди, хапар соргъанды.

— Иги жаш,— дегенди ол,— эртдеден бери мен санга тюберге сюйюп тургъанма. Иги болду бюгюн тюбегеним.

Экиси да бара барып, жылкъы отоулагъа [орунлагъа ] тюбегендиле. Жаш Къарашауайгъа:

— Была не затладыла?— деп соргъанды.

— Была эмегенлени жылкъы отоулары болгъандыла. Быланы мен чачханма,— дегенди.

Алайдан ётюп бара тургъанлай, кенгден къарап, кёп жылкъыланы, дагъыда бир къалаланы кёргендиле. Ол жаш Къарашауайгъа:

— Бу жол мен биргенге чыкъгъаным себепли, мен айтхан жерге барайыкъ,— дегенди.

Ол кёрген къалаларына жетедиле. Жылкъыны сюрюрге оноулашхандыла. Жаш:

— Мен барайым да жылкъыны иеси — эмегенни ёлтюрейим,— деп тилегенди.— Мени хорлай тебиресе: «Къарашауай!»— деп бир къычырырма,— дегенди.

Къарашауай, алай ыразы болмаса да, «Угъай»,— деп айтмагъанды.

Жаш къаланы ичине киргенди. Жаш бла эмеген сермешгендиле. Эмеген, жашны хорлай тебирегенинде, жаш Къарашауайгъа къычыргъанды. Ол, чабып жетип, къылыч бла уруп, эмегенни башын кетергенди.

— Энди бу жылкъыда алтын къуйрукълу бир ажир барды, жылкъы аны ызындан барлыкъды,— дегенди жаш.— Ол ажирни тутаргъа керекди. Ол бек къыйын ищди.

— Ол ажирни мени салпыкъулакъ сары атым бла сермешдирирге керекди,— дегенди Къарашауай.

Ала жылкъыны туурасына баргъанлай, ажир ала таба чапханды. Къарашауай да атын бошлагъанды. Ала бири бири бла жагъалашхандыла. Кёп кюрешгенден сора, Къарашауайны аты ажирни тюпге басханды. Ол заманда Къарашауай, жетип, аны бойнуна нохта салгъанды.

Атына минип тебирегенлей, жылкъы ажирни ызындан тёгюлгенди. Алай бла, ала жылкъыны сюрюп жолгъа чыкъгъандыла.

Къарашауай жашха:

— Ызынга бир къарачы,— дегенди.

Жаш ызына къарагъанында, бир эмегенни ат бла чабып келгенин кёргенди. Жаш аны бла сермеширге къалгъанды.

— Ой, Къарашауай!— деп къычырсам болушурса,— дегенди'.

Эмеген жетгенди:

— Урушууму, тутушууму?— деп, эмеген жашны аллын алгъанды.

Жаш:

— Сен сюйгенни этербиз,— дегенди.

Эмеген анга:

— Кишиле тутушхан этедиле. Биз да тутушхан этейик, дегенди. Ала тутушуп тебирегендиле.

Эмеген жашны хорлай башлагъанда, ол Къарашауайгъа къычыргъанды.

Эмеген Къарашауай бла сермешгенди. Ала бири-бирин уруп, талай Хере жерге батдыргъандыла. Эм ахырында Къарашауай, уруп, эмегенни башын кетергенди.

Жаш, чабып барып, къанжыгаъсындан суулугъун алып, аны эмегенни къанындан толтурады. Кеси да чёмюч бла бир къан ичеди.

Къарашауай, жашха:

— Сен, быллай ариу жаш, бу кирли къандан къалай ичдинг? —дегенди.

Жаш Къарашауайгъа:

— Айып этме, Къарашауай, мен жаш тюйюлме, къызма,— деп, бёркюн алып, узун, къалын къудас чачын кёргюзтгенди.— Мени тёрт къарындашым бар эди да, аланы барысын да бу эмегенле ёлтюргендиле. Мен да, быланы ёлтюрюп, къанларындан тояргъа деп ант этген эдим да, аны ючюн ичгенме. Мен да ёллюкме, эмегенлени къанларын ичип сау къалгъан болмагъанды,— дегенди.

Бу хапарны айтып бошап, къыз Къарашауайдан:

— Мени атымы айылларын тап къысарса, жюгенин башына тап салырса, саурусуна къамичи бла уруп къоярса, ат барыр жерин билир,— деп тилегенди.

Къыз ёлгенди. Къарашауай аны алайда басдыргъанды. Атны да, къыз тилегенча этип, жибергенди. Сора жылкъыны сюрюп кетгенди.