НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

III. СОСУРУКЪ/СОСУРКЪА

Эртте, узакъ чакълада, эмегенле, нартла деп болгъандыла. Эмегенле бийикле, базыкълыкълары да, анга кёре, бек базыкъ болгъандыла. Эмегенле адамлагъа ушайыракъ, эриши, ийисли, акъылсыз, анкъау, менгиреу, эссизле болуп, агъачлада, дорбунлада жашап, хане, тамыр, не жаныуар тапсала да, ашап жюрюгендиле.

Нартла уа адамла болгъандыла. Къаллай адамла десенг: къарыулу, батыр, кеслери да уллу санлыла, акъыллы, оюмлу, баш адамла болгъандыла. Алай а хар заманда ол аман ийисли эмегенле бла суулары сюзюлмегенди. Хар заманда эмегенле, нарт эллеге чаба да, малларын ашай, анда-мында сабийлерин кёрссле, къаба тургъандыла.

Кюнлени бир кюнюнде нарт Сосурукъгъа эмегенлени бирлери бла, от ючюн, сынашыргъа тюшгенди. Ойнай келип, эмегенни сууда бузлатып, башын кесерге башлагъанда, эмеген Сосурукъгъа айтханды: «Мени ёлтюресе, алай ёлтюргенден сора ичимден ёнгечими ал да белинге байла, ол сени хар затынга жарар», — дегенди.

Сосурукъ буздан чыгъалмай къалгъан эмегенни башын тайдыргъандан сора, бойнун жарып, ёнгечин алгъанды. «Бу не затха жарарыкъ болур?» — деп, биринчи эмен, чынар тереклеге къысып кёргенди, — ол ёнгеч аланы кесип, юзюп аудургъанын кёргенде, алып барып, Сатанайгъа хапарын айтып кёргюзтгенди.

Ол заманда Сатанай: «Эй, Сосурукъ, биз излегенибизни тапханбыз. Аны бир кесегин темирчи Дебетге темир къатдырыргъа берейик. Темирле уулу, кесгин, ёткюр сырпынла болурла. Садакъ окълары тауланы тешерле, уу жайылып, жауланы ёлтюрюрле. Ол ёнгечни къалгъанын бирер бармакъ узунлугъу къадар бир нартха бер. Ала урушха киргенде сырпынларыны ауузларына ол ёнгечни бир кере тартсынла, уруш этген заманда аладан, элияча, отла атылып, душманларыбызны гунч этерле», — деп юйретди.

Сосурукъ, ол айтханча, юлешип тамамлагъандан сора, келе келип, бир къаланы тюбюнде тохтап, сырпынын чыгъарып, ол эмегенни ёнгечинден кесине жетген кесекни, сырпыныны ауузуна бир тартып, къаланы сермегенди. Къылыч, элия отла чачып, къаланы белинден эки этди. Андан, айланып, бир эмегенле тургъан дуппурну сермегенди. Аны да аныча этгенди.

Андан, айланып, бойнунда жыясын алып, садакъ окъгъа ёнгечни тийирип, бир тауну атханды. Садакъ окъ таудан ётюп, жаннганлай, тенгизге кёмюлгенди. Ол садакъ окъну уундан тенгизде кёп чабакъ къалмагъанды.

Ма темирчи Дебетни сауутлары ол ёнгеч бла къатдырылгъанлары ючюн уулу, къаты, кесгин болгъандыла.