НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

X. ЖЫЙЫМДЫКЪ ТАУРУХЛА

Эмегенлени мен атамдан эшитген хапарлары былайды. Ала эртте, бек эртте жашагъан бир тюрлю жанла болгъандыла. Кеслери бек мазалы, къарыулу, адамла бла жилянлагъа, унамасанг, тап айыулагъа да ушагъандыла.

Аланы бир тюрлюсю — беш-алты къуйрукълу, жилянлача, узун, базыкъ, андан огъарасы адамгъа ушагъан, терилери жылтырауукъ, жилян терисича, жылтырап, сора алайдан эки, юч, тёрт, беш баш айырылып, боюнлары узун болгъандыла. Башлары, бир башхасы болмай, къадыр башха ушайыракъ болуп, кёзлери, тишлери, тиллери уа — жилянланыча.

Экинчи тюрлюсю — орталыкъ дуппурлача уллула, эриши, сылыкъ, ийисли, кёзлери, ауузлары, жаякълары макъалагъа ушап, эки аякъны юсюнде, адамлача, жюрюгендиле. Юслери тюклю, терилери жаркъма-жаркъма, къаты, жарылып болгъандыла. Жашагъанлары чегетледе, батмакълада, дорбунлада болуп, тойум- лары болмагъанды. Тамыр, эт, кёгет ашап жашагъандыла. Акъылсызла эдиле, аз-маз сёдеше да билгендиле.

ЮчюНчю тюрлюлери — алты-жети бармакълы, тырнакълары, бир башхасы болмай, борсукъну тырнакъларыча, жютюле болуп, айыуну аякъларына ушагъандыла аякълары да. Была да эки аякъларыны юсюнде жюрюгендиле. Юслери, текеленича, узун тюклю болгъандыла. Башлары уллу къапла тенгли болуп, тар мангылайлы, бурунсуз, бирер кёзлери, ол да кече, Чолпанча, жылтырап, кюндюз а къып-къызыл, хымил басып, алай болгъанды. Ауузлары къулакъ артларына дери айырылып, баш тишлери тюп жаякъларындан, тюп тишлери уа баш жаякъларындан ёрге чыгъып болгъандыла. Бу къауум эмегенле нарт адамла бла бек къаты кюрешип болгъандыла. Бек сюйген ашлары адам, эшек этлери болгъанды. Быланы къарыулары нарт адамладан он кереге уллу болгъанды. Алай не файда, хыйлалары, усталыкълары жокъ эди. Бир тоюп жукъласала — бир ыйыкъ, бир уянсала уа, аш излеп, жыйырма кюн айланн- гандыла.

Бу къауум эмегенле сууукъгъа чыдамсыз болгъандыла. Ол себепден къыш жер тюбюнде куркаларында беш айны жукълагъандыла. Жазгъа арыкъла, къа- рыусузла болуп чыкъгъандыла. Жангы кырдыкны айырмай отлап жашагъандыла.

Хапарлагъа кёре, эмегенлени кёбюсюн нартла къырып тауусхандыла. Анда- мында къалгъанлары да, бир бирлерин ашап, ахырында, ачлыкъ кирип, къы- рылгъандыла, деучю эдиле.