НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IX. АЧЕЙ УЛУ АЧЕМЕЗ

Нартланы ичинде Ачей улу Ачемей деген бир киши жашап болгъанды. Аны бла бирча ол тийреде бир эмеген жашап болгъанды. Аны аты Тюклеш эди. Тюклеш келе да, Ачемейни малларын сюре да кете, Ачемей да къуууп, жете да сыйыра тургъанды. Алай эте келип, бир жол Тюклеш Ачемейни ёлтюреди. Кёп заман озгъандан сора Ачемейни гитчелей къалгъан жашчыгъы Ачемез ёсюп, уллу болады.

Бир кюн жашчыкъ нёгерлери бла ойнай тургъанлай, ала бла тюйюшеди. Нёгерлери уа анга: «Сен бизни бла тюйюшмей, атангы ёлтюрген бла тюйюшсенг а»,— дейдиле. Жашчыкъ, мудах да болуп, юйге келгенде, анасы: «Не болгъанды?»— деп сорады. Ачемез анасына: «Мени атамы бир саууту къалмагъанмыды?»— деп сорады да, нёгерлери бла болгъан хапарын айтып, атасын ким ёлтюргенин, соруп, биледи. Анасы ол заманда Ачемезге айтады: «Атангы садагъы тот болуп, акъ аты кир болуп жер юйде турады».

Ачемез атасыны садагъын да ариулап, атын да чыгъарып, тазалайды. Ол заманда атха, тил битип, Ачемезге: «Мен кёкге юч кере чыгъып, юч кере тюшерме, ол заманда сен жыгъылмай къалсанг, мен санга атлыкъ этерме, сен а манга кишилик этерсе»,— дейди. Ат жашны юч кере кёкге арып чыгъып, юч кере жерге тюшеди, алай Ачемез жыгъылмайда да, атасыны акъ аты анга атлыкъ этип къалады.

Кёп заман ётмей, Тюклеш келип, биягъы жылкъыны сюреди. Ачемез акъ атха да минип, ёмюрде жан жетмеген Тюклешни ызындан къуууп жетеди. Ол заманда Тюклеш: «Атышмы, тутушму?»— дейди. Ачемез: «Мен къая кибик сени бла къалай тутушайым, атыш»,— дейди.

Экиси да эки тёбеге чыгъып, атышып тебирейдиле. Тюклешге окъ ётмейди. Аны окъдан ажалы жокъду. Ачемез асыры кёп ургъандан, Тюклешни ичи окъдан толады, ёлген а этмейди. Тюклеш атып, Ачемезни мангылайын урады. Ачемез алайда ёледи.

Тюклеш Ачемезни ёлюгюн атыны къуйругъуна тагъып, сюйретип, юйюне алып келеди.

Къатыны Тюклешге: «Быллай бир окъ жараны къайда тюшюргенсе, бир уллу аскерни ичинде болгъан болурса дейме»,— дейди. Тюклеш къатынына: «Уллу аскерни кёрген да этмегенме, аны тёппе кекели, чюйчюк кибик, эки аягъы бизчик кибик бир жашчыкъ этгенди. Мен алыкъа аллай асылсыз урушхан жаннга тюбемегенме, не тюрлю зат эсе да»,— дейди. Къатыны: «Жашчыкъны ёлюгюн не этгенсе?»— деп сорады. Тюклеш: «Итни ёлюгюн кибик, сюйретип келгенме да, юй аллында жатады»,— деп жууап береди.

Къатыны эшикге чыгъады да, Ачемезни ариу сыфатын кёрюп, сукъланады. Къатына келип: «Ай, сен ариу сыфатлыны ёлтюрген сенлей болсун»,— деп бетин сылагъанлай, Ачемез сау болуп къалады. Ол сау болгъандан сора къатын анга: «Къара кюбюрню ичинде жюлгюч барды, Тюклешни андан сора бир зат ёлтюрлюк тюйюлдю. Бусагъатда эмеген жукъларгъа жатханды. Не эталлыкъ эсенг да, эт»,— дейди.

Къатын кюбюрден жюлгючню алып береди. Ачемез ол жюлгюч бла Тюклешни бойнун тартады. Ол бойнун тартхан заманда аны аягъына бир къанчыкъ чачылады да, ол къан тамычы аны аягъын инчикден алгъасын къурутуп къояды. Алай къатын анга да дарман этип, сау этеди.

Ачемез къатыннга: «Манга этген игиликлёринг ючюн мен санга борчлума»,— деп, къатынны кесине къатыннга алады. Алай этип, Ачемез атасыны къанын эмегенден алады.