НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

VI. БЁДЕНЕ — РАЧЫКЪАУ

Нартланы заманында Рачыкъаудан кючлю адам Капказда болмагъанды, ол кеси да ма бу тийреледе жашагъанды. Сора, тура келгенде, Капказда энтда да аллай бир къарыулу, залим адам чыгъады. Рачыкъауну хапарын эшите тургъанды да, кюнлени биринде аны ёлтюрюр мурат этип, жолгъа чыгъады. Ачыкъ сермешде онгламазлыгъын билип, келе-келип, Рачыкъау намаз эте тургъанлай кёреди да, артындан жууукълашып, къама бла уруп ёлтюреди. Алайдан: «Аха, энди Капказ манга къалды»,— деп, юйюне кетеди.

Тура тургъанды да, сора Капказда Къарашауай деп да бир бек кючлю адам чыкъгъанды деп, эшитеди. «Аха, энди аны да ёлтюрюрге керекди»,— дейди да, атланады, салып анга барады. Баргъанда муну тапмайды. Сорады адамлагъа да: «Да ол а эки айгъа къайры эсе да кетип турады, андан алгъа келлик тюйюлдю»,— дейдиле. «Ахшы, бу эркек эсе аллай кишилиги болгъан адам эсе, адамын излемей къоймаз»,— дейди да кеси кесине, муну жылкъычысын ат бойнуна атып, алып кетеди, ёлтюрюп, суугъа атып къояды.

Аз, кёп тургъан эсе да, Къарашауай къайытады. «Не болгъанды жылкъычым?» — деп соргъанда, адамла: «Биреулен ат бойнуна атып, былайдан алып кетгенди»,— дегендиле. «Мен да эркек тюйюлме, аны тапмагъанлай къойсам!» — дейди бу.

Айланып, айланып, болмайды, бир жерде тапмайды. Келип, былайда, бу сын ташла болгъан жерде жатады кече. Къабыргъа: «Бюгече мен санга Тейри бла къонагъынгма»,— дейди, жата туруп.

Жукълайды да, сонгура, тюш кёреди, тюшюнде: «Уоу, Рачыкъау!» — деп къычырадыла. «Уоу?» — деп да бир ауаз.

«Нартла сакълайдыла сени, кел»,— деп айтады.

«Тейри бла къонагъым барды, бюгече мен бармайма»,— деп айтады ол.

Ючюнчю кере къычырадыла: «Къонагъынгы да ал да, кел»,— деп. Барадыла. Барсала, нартла бары да бир юйде олтуруп, къарт нартла ашай, иче. Эшикден кирген жерде хар ким, тигим этип, экиси да ашайдыла.

Тоюп, жайылып, артха къайтадыла. «Кёрдюнгмю? — деп айтады тюшюнде биягъы,— Ма мында адет алайды. Сен жалчынгы излеп айланаса. Аны уа ма алайда, алайда биреулен туурап кёлге атханды. Барып, сен аны ашын, ташын, адетде болгъаныча этип келсенг, мен санга айтырма, ким этгенин да, сен къалай этеригинги да. Ары дери уа айтырыкъ тюйюлме,— дейди.— Алай, кёзюнг къыйып, къызгъанмай этсенг, Рачыкъау ючюн да бир къой союп, бир четен локъум юлешсенг, ол да бек иги боллукъ эди»,— дейди.

Уяннганлай, къайытып кетеди да, бу ол айтхан жерде къармайды ол кёлню табады, андан жылкъычысыны тууралып тургъан ёлюгюн чыгъарады. Ариу, адет бла асырайды, ашын, ташын да этеди. Ызы бла Рачыкъау ючюн деп, къой сояды, ашарыкъ этип, адамлагъа юлешеди.

Къайтып келип, кече биягъы къабырда: «Тейри бла къонакъма санга»,— деп, жатады жукъларгъа. Тюшюнде къычырадыла: «Нартла сакълайдыла, кел»,— деп. Юч кере къычыргъынчы бармайды. Ючюнчю кере: «Къонагъынгы да ал да кел»,— дейди ол ауаз. Барадыла. Алгъын кече, салам бергенлеринде, ёрге къоп- магъан эди бири да. Бу жол а ол къартла бары да ёрге къобадыла, салам берип киргенде. Тёрге ётдюрюп олтуртадыла да, алгъын кече ала тигим этген эдиле, ол кече уа барысын да Рачыкъау сыйлайды.

Къайтып, биягъы жерге келгенден сора, айтды ол ауаз: «Кёрдюнгмю? Бюгюннге дери мен садакъа ашап тургъан эдим. Ол сен берген аш а энди манга бу дунияда боллукъду, сен къызгъанмай этген эдинг да. Ма мында адет алайды. Энди сен ол адам жашагъан жерге бар. Атынгы да сат, кийимлеринги да кетер, жыртылгъан кийимле кий. Барып, эртденликде былай орамгъа чыгъып тур. Ол адам чыгъар, танг атханлай, эки къолун да былай аркъасына салып, ол чыкъгъанлай, орамда эркек, тиши болсун, битеу къачарла, къычырыкъ этип. Жетгенин а табаны бла уруп, тёнгеретип барыр. Келе келип, санга: „Нек тураса?“ — деп сорса, „Жалчыгъа келгенме“,— дерсе. „Неге жарарса?“— дегенинде: „Жылкъычы болурма“,— деп айт. Жылкъылагъа салыр сени, кёлюне ушасанг, биргесине нёгер этер. Ол заманда къалай этеригинги кесинг билирсе. Кесини бычагъы бла ур, алай бирден сора урма»,— деп бошады.

Айтханыча, барып тохтайды Къарашауай орамда. Чыгъады ол адам, эки къолун да аркъасына тутуп. Адамла къачадыла, жетгенин уруп тёнгеретеди. Жетеди да Къарашауайгъа сорады: «Нек келгенсе, неге жарарыкъса?» — деп. «Жылюьычыгъа, не атчыгъа тохтарыкъма»,— дейди.

Элтеди да жылкъысына салады. Анда бир ай чакълы турады. «Тейри, бу манга нёгерликге жарар, былай биргеме айланса»,— деп, ол адам Къарашауайны кесине нёгерге алады, шапалыкъ этдирир, жумушларына чапдырыр мурат бла.

Азыкъ да аладыла да, бир кюн атлагъа минип чыгъадыла. Бир элни къыйырына жетедиле. Ол элни къыйырында сарай болады. Къарашауайны ол сарайда къояды, кеси уа элге кетеди. Элде болгъан дауур, къычырыкъ болады. Бир заманда ол адам, бир къызны къолтугъуна алып келеди ат бла. Тюшюреди аны алайда. Къыз: «Мени тукъумуму артын эгдинг. Аллах тукъумунгу артын этсин!» — деп, къычырыкъ этип, жыляйды. Анга да эс бурмай, Къарашауайгъа: «Азыкъланы бери ал, ашайыкъ»,— дейди. Экиси да ашайдыла. Сора ол адам айтады: «Мен бир жукълайым, сен а бу къызгъа ышанмай, къарап тур». «Ахшы»,— дейди Къарашауай.

Къыз ол адамны къатында болады. Къарашауай да арлакъда тохтап турду. Бу жукълагъанда, къыз кёзю бла кёргюзтеди: «Бычагъын алып берир эдим, урсанг»,— деп. «Бер»,— деп бу да билдиреди.

Сермейди Къарашауай ол адамны кесини бычагъы бла. Олсагъат секирип туруп: «Ой, Аллах юйюнгю къурутхан, экинчи да бир ур, термилмей ёлме къой!» — деп къычырады.

«Атамы осуяты барды: „Бирден сора урма“»,— деп, айтады Къарашауай.

«Ай, нажас, Рачыкъауну къабырына барып тюбеген кёре эдим»,— деп ол алайда ёледи.

Къарашауай къызны элине, юйюне элтеди.