АТА ЖУРТНУ ИЙНАКЪЛАП ... (Тыш къыраллада къарачай-малкъарлыланы назмулары)
С ЛЮБОВЬЮ К РОДИНЕ ОТЦОВ... (Сборник стихотворений авторов карачаево-балкарской диаспоры)
Биттирова Тамара Шамсудиновна

Хамит Боташ (1921-1998)

Хамит 1921 жыл Къарт журтда таныулу юйюрде туугъанды. Аны къарт атасы Мустафахажи битеу Къарачайда белгили болгъанды, Мустафаны толу юйюрюн большевикле чач-тюк этип, ахырында, 1930 жылда кесин да ёлтюргендиле. Хамит атасын таныгъырча болгъунчу, жангы властны адамлары аны да илишаннга салгъандыла. Анасыны атасы Жашеланы Алий анга ёксюзлюк сынатмазгъа кюрешгенди, алай Алий кеси да большевиклени къолундан 1928 жылда жоюлгъанды. Аллай бир зорлукъну сынагъан жаш дагъыда къыралгъа къажау турмагъанды, уруш башланнганда, аскерге кетип, 1943 жылда жаралы болуп, Къарачайгъа къайтхынчы, уллу сермешлеге къатышханды. Шимал Кавказны немец ууучлаучула алып бир ненча ай тургъан кезиуде, ол аланы бир ишине да къатышмагъанды, алай ала кетип тебрегенде, Кавказдан мингле бла кетген мухажирлеге анасы бла бирге къошулуп, тыш къыраллагъа жол салгъанды. Ол ангылагъандан, уруш бошалып, хорлам келсе да, сталинчи зорлукъ хорланмазлыгъы баям эди. Аны ючюн, ол Ата журтун къоюп кетерге таукел болады. Алай бла Хамит 1945 жылда Тюркге тюшеди, Европа, Азия къыраллада жашауну сынап, 1960 жылда Америкагъа кёчеди эм жашаууну ахырына дери анда турады. Хамитни аты, аны назмулары Ата журтда жыйырманчы ёмюрню 80-чи жылларындан башлап, белгили болуп тебрейдиле. Бек алгъа Хамитни юсюнден хапарны Ёзденланы Альберт «Ленинни байрагъы» газетде жазгъанды. Альберт аны адамлыгъына, фахмусуна да бек уллу багъа бергенди: «Жылы келген адам болсада, Америкада къарачайлыланы «Бирлик» ассоциацияларыны жамагъат ишлерине тири къатышады. Ассоциацияны баш борчу - къарачай миллетни миллетлигин сакълау эмда башха миллетле бла шохлукъ жюрютуюдю. Сталинизмни, фашизмни ууларындан ненча фахмулу адамыбыз замансызлай кетгенди дуниядан, ненча фахмулу кетгендиле тыш къыраллагъа. Бу затха Боташ улуну назмулары да шагъатлыкъ эте болурла, - деп келеди кёлюме. Мен ангылагъаннга кёре, Хамит, миллетини ичинде жашап тургъан болса, бюгюнлюкде уллу жазыучуларыбызны бири боллукъ эди».

1991 жылда Хамит Боташ къарачай-малкъар битеудуния маданият фестивальгъа диаспораны башчысы болуп келгенди, кесини жарыкълыгъы, фахмусу бла да адамланы эслеринде кёп жылланы жашайды. Ызы бла аны Нальчикде «Харам тала» китабы да басмаланады, газетледе, журналлада назмулары да. 1993 жылда повестьни орус тилге Къайытланы-Къобанланы Э. кёчюрюп, Ставрополь китап басмада чыкъгъанды.

Шимал Кавказдан башларын большевикледен алып немецлиле бла кетгенле (аланы санында жаралы аскерчиле, тиширыула, къартла, сабийле да бар эдиле) фашистле ууатылгъандан сора, кеслери алларына къаладыла. Ызы бла ингилиз аскерлени къолларына тюшюп, ала да къачхынчыланы НКВД-чылагъа сатып, халкъ болмагъанча уллу азап сынагъанды. Ол азап жолну Хамит жашагъан кезиуюнде дайым кёз аллында тутханды. Аны юсюнден статьяла, повесть жазгъанды, назму да къурагъанды. «Харам тала» атлы назму назмуну чегинден чыгъып бир мудах балладады.