НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Бир кюн Алауган, Гемудагъа да миниб:

— Бир кёз ачыб келейим! — деб, джолоучу болгъанды. Ингир къарангы бол-гъунчу баргъанды да, бир джерден от джарыкъ чыкъгъанын эслегенди. «Бу къуру джерде не эл, не къош болмаучан эди, арабий, бу джарытхан не зат болду экен?» — деб, Алауган сагъышха киргенди.

Ол не айтыргъа да билмей тургъанлай, миннген аты — Гемуда — адам тил бла былай айтханды:

— Алайда джети башлы джети эмеген джашайдыла. Къыркъкъулакъ къазаннга бешджыллыкъ ёгюзню этин салыб, аны тюбюнден аямай от этгендиле да, ол отну джарыгъыды алай джарытхан, — дегенди.— Ол джети эмегенни бир алтын тонлары барды. Алтын болгъаны бла да къалмай, ол тонну джагъасы джырлай, эки дженги харе ура, этеклери да тепсей турадыла... Къоркъа эсенг, кенгнге къач, алай тюл эсе, юслерине барайыкъ. Мен айтханны этсенг, тонну алырса да къайтырса, алай болмаса, кесинги эмегенлеге ашатыб къоярыкъса. Былай баргъанлай: «Уу, Алауган, къайдан чыкъдынг? Кел, кел!» — деб, алдырланырла, тамадалары: «Къонакъны атын тагъыгъыз!» — дерикди. Сора сен: «Атым огъурсуз атды, хата этдирмегиз, марджа, табаны бла да, ал аякълары бла да урлукъду, таб ауузу бла да къабарыкъды, атха чырт тиймегиз!» — дерсе. Сора эмегенлени эм ёхтемлери чыгъыб: «Бу тайчыкъ бизге не истем!» — деб, сенден джюгенни алыргъа умут этер, мен къысха бурулуб, табанны бир джетдирсем, эмегенни хъайда тюшгенин кёрюрсе. Эмегенле анга, ёлюбмю къалды деб, ары чабышханлай, к: азанда къайнай тургъан шорпадан челек кирген чолпу бла юслерине бюркерсе, ол заманда ала: «Ой, Алауган, алыныбмы айланаса! Кюйдюрюб къоя эдинг да!» — деб, тонларын да унутуб, къачарла. Сора сермеб, алтын тонну алыб, мени юсюме дженгил миналсанг, къутуллукъса. Алай болмаса уа, ала сени эзерле!— дегенди аты Гемуда.

Алауган, Гемуданы акъыл сёзюне эс бёлюб, къоркъмай эмегенлени юслерине баргъанды.

— Кече ашхы болсун, буруннгулу къартла! — деб, Алауган эмегенлеге салам бергенди.

— Ой, сау бол, Алауган, тюш атдан, джууукъ бол! — деб, эмегенле бири бирине ышаргъандыла. Алауган, атдан тюшер-тюшмез, аты айтхан къыркъкъулакъ къазанда эт къайнай тургъанын эслегенди.

Туругъуз, къонакъны атын тагъыгъыз! — деб, тамада эмеген буйрукъ бергенди.

Ай, къоюгъуз, бу бир огъурсуз, аман атды, ачытырыкъды! Арты, аллы бла да сермейди, аны бла да къалмай, ауузу бла да къабады. Тиймегиз, марджа! — деб тилегенди Алауган.

Сора эмегенлени ичлеринден бир ёхтем эмеген чыгъыб: «Бу тайчыкъ кимге не этерикди!» — деб, Гемудагъа джууукъ баргъанлай, ат табанны беклегенди да, эмегенни узакъгъа чартлатыб, сойландырыб къойгъанды.

Ой, ёлтюрюбмю къойду экен? — деб, эмегенле аны таба чабышхандыла.

Ала ары чабхан заманда, Алауган уллу чолпу бла къайнай тургъан шорпадан юслерине къуйгъанды. Шорпаны алай къуйгъанлай, алтын тон, джашырылгъан джеринден бери ачылыб, Алауганны аллына тюшгенди.

Алауган, сскириб Гемудагъа миниб, сермеб, алтын тонну къолтукъгъа алыб, эмегенле аязыб, бери айланыб чабхынчы, алайдан думп болуб кетгенди.

Юйюне барыб, атын да баугъа тагъыб, алтын тонну юйню тёрюне такъгъанды. Олсагъат алтын тонну джагъасы къобуз согъуб, дженглери харе уруб, этеклери да тебсеб тебрегендиле. Алтын тонну терезеден тышына ургъан джарыгъына бютеу нарт эл сагъайыб, къарт, джаш къалмай, бютеу джамагъат Алауганны юйюне басыныб:

Бу сейир зат неди?! — деб, ауузларын ачыб, сейир-тамаша болгъандыла.

Алауган, эшигин кенг ачыб, алтын тонну джамагъат кёрюрча этгенди. Къарасала, аллайгъа къарасынла, алтын тонну джагъасы къобуз согъа, дженглери харе ура, этеклери да тепсей тура!