НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

II. ЁРЮЗМЕК БЛА САТАНАЙ

Кюнлени биринде Фук, бир бёлек атлыны алып, жолгъа чыкъды. «Барып, ол хужу мурдар Ёрюзмекден бир малла сюрейик», — деди.

Бираз барып: «Эй, къойчу, кёп болсун!» — дейдиле Ёрюзмекге. «Ха, жууукъ болугъуз, келигиз!» — дейди.

— Угъай, биз санга жийиргенмей къонакъ бола турмайбыз, — деди.— Бир бёлек мал бер да, кетмеге къой.

— Мен не берейим? Мен эл къойларын кютеме, кесими бир къоюм барды, аны элтигиз, — деди.

— Тутчугъуз, — деп, ол берген къойну тутдурады Фук. Энине къарап, аллай энлери болгъанланы, сюрюуню ичине къаратып, бир он къойну тутдурады. Сора, Ёрюзмек, къойларын бермезге деп, Фугка сюеледи. Фук жаш Ёрюзмек бла былайда тюйюшеди, къамичи бла уруп, къойланы алып кетеди.

Бу ишни юсю бла экисини арасында жаулук) башланады. Ёрюзмек былайдан эл къоюн кютгенин къояды.

Кюнлени бир кюнюнде Ёрюзмек элге келеди. Алай эл ичине чыгъа келгенлей, бир кёп къатынланы, къолларында чырчала, имбашларында ёре къошунлары, аланы ичинде бозалары бла, алларына тюбеди. Сора: «Кюнюпоз ахшы болсун! Къайры барасыз?» — деди.

— Фукга барабыз, — дедиле.

— Была уа недиле?

— Боза, хычинле.

— Нек элтесиз, не болгъанды? — деп сорду.

— Да не этейик, хар кюнде берген жасагъыбызды, бермей мадар жокъду, — дедиле.

— Угъай, къайтарыгъыз артха, — деди.

— Ай, ауруунгу алайыкъ, сени юйюнге къайтарайыкъ, — дедиле къатынла.

— Угъай, хар ким кеси юйлеригизге къайтарыгъыз, — деди.

Къатынла кеси юйлерине къайтдыла. Ол заманда Фук: «Мени жасагъымы нек келтирмсдигиз?» — деп къычыргъанды. Къатынла: «Ёрюзмек тыйдырды», — дедиле.

Болса да топну къабындырыргъа, атдырыргъа нартладан адам табылмайды. Бары да къоркъадыла. Алайда Ёрюзмек Фук улу Жанпаразгъа: «Сени атанг бла мен татлы тенглебиз. Къулакъ отну къабындырыргъа мен санга ышанама, атанга барыргъа сюеме», — деп тиледи. Сора, Фукну уланы Жанпараз, ийнанып, топну къабындырды.

Аликланы нарт топ атылды, кёкле, къаяла гюрюлдеп, жер титиреди, тюзюнлей Ёрюзмек къына сакъаллы Къызыл Фукну уясына тюшдю. Салам берип: «Кюн ахшы болсун, къына сакъаллы Къызыл Фук», — деди. «Кюнюнг сени аман болсун, жерде да къоймадынг, мында уа менден не излейсе?» — деди. «Мени излегеним буду!» — деп, Ёрюзмек уруп Фукну башын тайдырды.

Ол заманда нартла элини башындан къызыл къан жауады. Аны артындан ариу жауун жауады. Кёкде Къызыл Фукну къуш кеби болады. Аны алып, аны кийип, Ёрюзмек жерге учуп тюшеди.

Бу кёкледен къайтып келгенден сора Къызыл Фукну жашы Ёрюзмекни жояр мурат ла: «Хар бир юй боза, сыра этсинле, той этерге керекбиз», — деп буйрукъ береди.

Эл жыйылып, Аликланы къыркъ бугъаларын соядыла. Ол асыры уллудан, аны бир къабыргъасында къыркъ тууар салкъынлыкъ этгенди.

Эл бу тойда, къан боза этип, ичине жылян уу салып, Ёрюзмекге ичирирге умут этгенди. Былай бла, бары да хазыр болгъандан сора, Ёрюзмекни тойгъа чакъырыргъа керек болгъанды. Ёрюзмек а чекде, къыйырда, узакъда болгъанды. Сора: «Ёрюзмекни чакъырыргъа мен барама», — деп, чыгыр башлы бир малкъарлычыкъ чыгъады.

Алай бла чыгыр малкъарлы жолгъа чыгъып кетеди. Бара, излей кетип, туманда, къырпакъ этип тургъан бир сыртны юсюнде бир терек бутакъны кёреди. Барса — ол а Ёрюзмекни мыйыкълары, ол сырт да — Ёрюзмек кеси. Юсюнде бёрю тону, къолунда, чынар терекча, темир таягъы. Сора, чыгыр малкъарлы, къоркъаракъ болуп, тохтамай кетип баргъанча: «Сени эл чакъырады», — деп, озуп кетди.

Алайда Ёрюзмек: «Манга келирге базыннган бу кимди?» — деп, кюкюреп, ачыуланды, артындан таягъын сызды. Алай атханлай, таякъ, табанына тийип, эки сынды. Ёрюзмек таякъны сыннганын кёргенинде: «Э-э, бу менден да къарыулу кёреме да», — деп Сатанайгъа барады.

Сора Сатанай Ёрюзмекге: «Сен къоркъма, бар, къан [уу] бозадан ич. Ёнгечинги ичи бла сыбызгъы сал, ичгенингн аны ичи бла барыргъа къой», — деп юйретди.

Бираздан Ёрюзмек къан бозагъа баргъанды. Баргъанда, Сатанай айтханча, Онполезни бернесини юсюне олтурду. [Онполез ол юйню эрге бара тургъан къызы болгъанды, къан бозаны ол юйде ичгендиле]. Сора, Жанпараз, Фукну уланы, гоппанны ичгиден толтуруп, Ёрюзмекге алып келди. Алай келгенде, ичгини берирден алгъа: «Ёрюзмек, бу жанынгдагъы неди, — деп, къылычын хиликгя этип кёрпозтеди, — бир кёрпозтчю», — дейди. «Угъай, къой муну, не зат эсе да. Бу Зулпагъарды», — дейди. Ол заманда ол Ёрюзмекни чакъыра баргъан чыгыр малкъарлы алайда болады. «Мен чыгъарсам, бу ызына къуру кирмез», — дейди Ёрюзмек. «къойчу-къой, къуру кирмей а, не этерикди», — деп къоймайды Жанпараз. Ол заманда Ерюзмек сырпынын тартып чыгъарды. Чыгъаргъанда аузу кез болуп кёрюндю.

Фукну уланы Жанпараз: «Бу кез нек болгъанды?» — деп сорады. «Кёкде сени атанг Къызыл Фукну ургъанда, аны азыу тишлери болатдан эди да, анга тийгенде болгъанды», — деп, алайда Жанпаразны уруп башын тайдырды.

Былайда, бу юйде жауларын уруп башлады. Ёрюзмек, жауларын къыра кетип, кеси къаннга батып къалды. Ол заманда ол юйню эшигини юсюнден ол чагыр жашчыкъ къарайды. Ол Ёрюзмекни кёрюп: «Къолунгу манга узат!» — деп, тартып чыгъарады.

Чыкъгъандан сора, болгъаны къан болуп, къатыны Сатанайгъа барады. Былай бла нартла элине кеси ие болуп къалады.