Къарачай халкъ джырла
Карачаевские народные песни
Джарашдыргъанла Гочияланы С. А., Ортабайланы Р. А. - К., Сюйюнчланы X. И.

Джарашдыргъанладан

Бу китабда къарачай халкъны джырлары басмаланнгандыла. Эндиге дери да джырла басмагъа аз-аз чыгъа тургъандыла. 1940-чы джылда Къарачай илму-излем институт эски къарачай джырланы китаб этиб чыгъаргъанды¹«Эски къарачай джырла», Микоян-Шахар, 1940. Къарачай поэзияны антологиясына да революциягъа дери эмда Сонет властны кёзюуюнде этилген талай джыр киргенди²«Къарачай поэзияны антологиясы», Ставрополъ, 1965..

Китабны джарашдыргъанла акъуучулагъа къарачай халкъны узакъ ёмюрледен келген джырларыны терен хазнасын не къадар иги, толу кёргюзюр джаны 'бла этгендиле. Ол сабебден ичинде джырланы санъгна, темаларына кёре, бу китаб огъары антылгъанладан толуду.

1958—1967 джыллада Къарачай — Черкес илму-излем институт къарачай фолклорну джыяргъа талай экспедиция къурагъанды. Инст.итутну куллукъчулары Балтин П. И., Сюйюнчланы X. И., Алийланы Р. Т., Гочияланы С. А., Ортабайланы Р. А.-К. дагъыда элледен устазла: Къайсынланы X, Глоуланы С, Семенлаиы А., Пилярланы Дж., Къарачай — Черкес пединституту студентлери: Борлакълары Р., Къазаллыланы X., Батчаланы М. дагъыда башхала экспедициялада айланыб кёб джыр джазгъандыла. Бу китабха ол джырла киргендиле. Ала бла бирге басмадан алгъаракъ чыкъгъан джырланы асламысы да къошулгъанды. «Эски къарачай джырла» деген китабдагъы джырланы ол заманда уста джырчыладан, Къочхарланы Къасбот бла Меккяланы Ерюзмекден джазгъандыла, ол себебден бизни институтну архивиндеги «Бийнёгер», «Къанамат», «Татаркъан» дегенча талай джырны башха адамладан джазылгъан вариантлары бола тургъаналай, игиге, толугъа, ариугъа, санаб, Къасбот бла Ерюзмекден джазылгъанларын салгъанбыз. Бир къауум джырчыла джырны ким, нек этгенини юсюнден сейир хапарла айтадыла. Ол хапарланы эскертиуледе беребиз.

Китабны эки кесеги барды. Биринчи кесегиндегиле Октябръ революциягъа дери этилген эски джырладыла. Экинчисине Совет властны кёзюуюнде этилгенле киргендиле.

Джырла, магъаналарына кёре, китабда къауумлагъа бёлюннгендиле. Биринчи кесегинде быллай бёлюмле бардыла:

1) бир ишде айтылгъан джырла;

2) уучуланы джырлары;

3) алгъышла;

4) историялы джырла;

5) чабыуулну эмда кёнчекликге барыуну юсюнден джырла;

6) турмушну, юй джашауну юсюнден джырла;

7) байлагъа, бийлеге къарышчы джырла;

8) сюймеклмк джырла;

9) чам джырла;

10) сабий, бешик джырла.

Китабны экинчи кесегинде быллай бёлюмле бардыла: 1) совет властны, Ленинни, Къызыл Аскерни юсюнден джырла; 2) туугъан джуртубузну юсюнден джырла; 3) урунууну, уруннганланы юсюнден джырла; 4) уллу ата джурт къазауатны юсюнден джырла; 5) сюймеклик джырла, инарла, кюуле; 6) чам джырла; 7) сабий джырла.

Бу сборник «Къарачай халкъ джырланы юсюнден» деген статъядан башланады. Китабны ахырында джыр къайда, кимден, къачан джазылгъаны, бир къауум джырланы историясы айтылады. Эски сёзле бла ангылашынмагъан сёзлени магъанасы хар бетни тюбюнде кёргюзюледи.

Джырла бла бирге аланы макъамларыны ноталары да басмаланмагъанын джарашдыргъанла уллу ксмликге санайдыла, алай а этер мадарлары болмагъанды. Бусагъатха дери къарачайлыланы музыка фолъклорун джыйыб хазна киши кюрешмегенди.

Баучуланы А. Дж., Байрамукъаланы X. Б., Къобанланы Д. X., Семенланы А. И., Сюйюнчланы А. А. китабны сюзерге окъуб, кемликлерин тюзетирге болушхандыла. Алагъа разылыгъыбызни билдиребиз.

Гочияланы Софъя
Ортабайланы Римма
Сюйюнчланы Ханафи