АТА ЖУРТНУ ИЙНАКЪЛАП ... (Тыш къыраллада къарачай-малкъарлыланы назмулары)
С ЛЮБОВЬЮ К РОДИНЕ ОТЦОВ... (Сборник стихотворений авторов карачаево-балкарской диаспоры)
Биттирова Тамара Шамсудиновна
Акга Бычакъсыз
Акга Бычакъсыз (Семенланы Зекерия) Тюрк Республиканы таулула жашагъан Килийса элинде 1958 жылда туугъанды. 1975 жылда лицейни бошагъанды. Назмула кёп болмай жазып тебирегенликге, ол сёзню магъанасын, аны кючюн эртте ангылагъанды. Халкъыбызны кёлден чыгъармачылыкъ байлыгъын уста биледи. Аны чыгъармачылыгъы халкъны адетине-тёресине, аланы ким къалай жюрютгенине жораланыпдыла. Ата-бабаларыны журтларына, тарыхларына да сакълыкъ, улан сезим аны талай назмусунда эшитиледи. Бир заманда Килийса эли Тюркдеги таулу эллени ичинде жашау къуруму, тынгылы жамауаты бла аты айтылып тургъанды. Бусагъатда хал тюрленнгенди - жашау мадарла излей, Килийсачыла шахарлагъа, ол угъай эсенг, башха къыраллагъа да кёчюп, элни алгъын магъанасы къалмагъанчады. Болсада, Акгача жашла аны керти къалауурлары да, сатылмагъан жанлары да болгъанлай турадыла. Жаланда кеси башларын кечиндиргенден сора да, ала сабийликден эшитген жырларын, жомакъларын, макъамланы, тартыуланы, тепсеулени да сакъларгъа итинедиле. Ала халкъыбызны ниет байлыгъына кертичилей къалгъан уланларыбыздыла. Акганы назмуларыны тили байды, шатыкды, жашаугъа къарамы жютюдю. Аны назмуларында болгъан суратлау айбатлыкъ, терен магъана, иги къууум кимге да жол нёгер боллалыкъдыла.
Мен сюймейин нетейим?
Жулдузлагъа къарасам,
Андан къарайд кёзлеринг.
Толу айгъа бурулсам,
Айда турад тюрсюнюнг.
Кече болуп, жукъласам,
Сен боласа тюшюмде.
Сенсе мени эсимде
Кюндюзюмде, тюнюмде.
Жолла санга баралла
Къайсы жолну сайласам.
Сен тураса туурамда,
Къайсы жаннга къарасам.
Жерге эслеп басама,
Гокка хансха ушатып,
Ташны теплеп турама,
Жюрегинге ушатып.
Тарыкъсам да жырлада,
Кёз аллымдан кетмейсе,
Къол узатсам мен санга,
Чырт мени эсгермейсе.
Уой айтыгъыз, тенглерим,
Нетейим, мен нетейим?
Ферхат бла Ширинча
Къайсы тауну тешейим?
Мен кимме?
Къарачайны жашыма,
Къан жауса да башыма,
Атымы атмам артал,
Халкъым бла боллукъма.
Малкъар къыздан туугъанма,
Азаб кирсе жаныма,
Дуния турса аллыма,
Халкъым бла боллукъма.
Къызларынг бла жашларанг
Санга тиреу болалла,
Аямайын жанларан
Сени сыйлап туралла.
Къарачайым-Малкъарым,
Сенден узакъ къалмайым,
Бирге айтылып атынг,
Салам айта турайым!
Къачан да айтама
Бардым шахаргъа, къайтдым ызыма
Соралла манга - не кёрдюнг анда?
Айтайым, ахыр да соргъандан сора,
Игилик атына жукъ жокъ шахарда.
Жокъ кишини хапары, ёлгенд адамлыкъ
Къайры къарасанг, зорлукъ, хыйлалыкъ.
Барсанг алагъа, кертиге алып,
Уруп иелле артха жылатып.
Да мени айтханым, эс берсенг анга,
Айталла санга бек керти затла.
Соралла манга - болмай шахарда
Махтауунг ТАУГЪА, не барды ТАУДА?
Тынгыламайсыз, АЛАНЛА,
Къачан да айтама -
Таула анадыла,
Таула атадыла,
Ангылагъаннга.
Жашау барад тохтаялмай...
Сели да бар, жели да бар,
Бири ояр, бири жыгъар.
Адамланы къыйнай-къыйнай,
Жашау барад, аунай-аунай.
Къышла кетип, жазла келе,
Жарыкъ кетип, кече жете,
Кетгенлени сагъыш эте,
Барад жашау жылай-жылай.
Аслан кюкюреп, бёрю улуп,
Къоян къачып, итле къуууп,
Адамла да мынга ушай,
Барадыла артда къалмай.
Тюзю да бар, тиги да бар
Аллы кенгди, жолу уа - тар.
Барад жашау тохтаялмай,
Къалгъан кюнюн санаялмай
Къулакъ берип тынгылайма
Бийнёгерге ушайма:
Къууа барып маралны,
Къая тарда къалгъанма,
Олтургъанма, сакълайма.
Сагъышымы жокълайма,
Къайда этдим хатаны,
Излеп аны тапмайма,
Тюнгюлгенме, жылайма.
Къулакъ берип тынгылайма,
Къая тардан хопларгъа,
Къычырсала, ай маржа,
Къая тардан чынгаргъа.
Элни манга кюлдюрме
Кече кёрсем тюшюмде,
Ауруу тиед кесиме.
Кюндюз кирсенг эсиме,
Шайтан киред ишиме.
Сюйдюм сени дериме
Ачыу тийди эрниме.
Сени сюйюп келгенме,
От тюшюрдюнг кёлюме
Не этерикме, билмейме,
Келип кирдинг кёлюме.
Къарап сени кёрюрге,
Къан толтурдунг кёзюме.
Мудах болгъан кюнюмде
Сени кёрюп кюллюкме.
Мени болсун аурууунг,
Сени сюйюп ёллюкме.
Гина энтта келликме,
Отха атып кюйдюрме.
Тели деп да билдирме,
Элни манга кюлдюрме.
Менден иги тапмазса
Излей келип дунияда,
Бек кёплени тапсанг да,
Менден иги тапмазса,
Сюйдю деп да айтмазса.
Жюрегими юй этдинг,
Жарлы жанны къул этдинг,
Жакъдынг, жыкъдынг кюл этдинг,
Неди сени иннетинг?
Экикюнлюк дунияны
Беш къурушха сатма сен,
Мени берген багъамы
Учуз этип, айтма сен.
Жукъум къачды, не этейим?
Мен кесими тыялмайма,
Сенден узакъ туралмайма,
Къарагъаннга къыялмайма,
Кёрмесем да, болалмайма.
Санга айтып къояйым:
Жюрек сенден тоймайды.
Санга къонакъ болайым,
Анам юйге къоймайды.
Сени не бек сюйгенем -
Тас этгенме кесими.
Сени къайдан кёргенем
Жыялмайма эсими.
Сени сюйген къыйынды,
Тёрт саным да къыйылды,
Мадар артым тыйылды,
Алыр жылым быйылды.
Анала
Хар кимни да анасы -
Сау дунияны багъасы.
Анасызлай ёсгенни
Терен болад жарасы.
Мудах болад анала
Жукъ тийгенлей балагъа.
Жашай барса, къууана,
Кюн тиеди анагъа.
Энди сёзню туурасы
Болмагъанлай анасы.
Жарымайды дуниясы,
Кюн кёрмейди уясы.
Ана деген къалады,
Не затдан да багъады.
Жанын берген баласын
Жандан ёрге тутады.
Хар затны да барысын
Ана беред балагъа,
Билир ючюн багъасын
Бала керек анагъа.
Кет, кёрюнме кёзюме
Халкъым сюйген кир эсенг
Менда сени жанлыма.
Халкъым сюймез тау эсенг,
Болмам сени къатынгда
Адетимден кенг эсенг,
Чыкъма мени аллыма.
Халкъым бла тенг эсенг,
Жан къошарса жаныма.
Жарлы юйде суу эсенг,
Къонагъымса, кел бери.
Жарлы кирмез кёл эсенг
Кёз туурамдан кет кери.
Байлыкъ сюйген къыз эсенг,
Кет, кёрюнме кёзюме.
Халкъым сюйген тул эсенг,
Мен жанымы берирме.
Къадау къая, къыртиш бол!
Уллу таула бары да
Ёрге бийик турса да.
Тюз болалла, оюла,
Келип кетсе заманла.
Уллу, уллу сарайла
Болмайдыла къалаула.
Къумлу, ташлы байламла
Анга къарыу салалла.
Жарсып тургъан халкъынгы
Сен боллукъса тамбласы.
Кёпсюннгенлей балхамны
Ирин болад жарасы.
Къарап турма узакъдан,
Жара сыйлы халкъынга.
Келгенингча къолунгдан
Болуш сен, къара анга.
Къадау къая, къыртиш бол,
Адетинги тайдырма.
Кенг тамырлы терек бол,
Намысынгы ойдурма
Не зат бердинг сен манга?
Жалан дуния, ой дуния,
Не зат бердинг айт манга,
Тёгерекге къарайма,
Жарар жукъ да тапмайма.
Кёкде къушха ушаем,
Тартып жерге булгъадынг.
Толу жылла жашаем,
Жукъ къоймайын урладынг.
Къууанч бла ёсгенем,
Кёрлюгюмю билмейин.
Ажал терле тёкдюрдюнг,
Ажал алыкъа келмейин.
Атам жатад къойнунгда,
Къарнаш, ана - онгунда.
Харип этдинг сонгунда,
Жангъыз къойдунг жолумда.
Тохтамайын урлайса,
Къалгъанланы алгъанса,
Бир жанымы къойгъанса
Аныдамы даулайса?
Кёлчюк атлы сюйгеним...
Кёлчюк атлы сюйгеним,
Нек мудахса кюлмейин?
Салам берип келгенем,
Тансыкълай да билмединг.
Сюрюулеринг, итлеринг,
Тауушлары чыкъмайды.
Тыйылмаучу сууларынг,
Энди нечик акъмайды.
Оюлгъанды къошларынг,
Къартмы болуп башладынг?
Бош къалмаучу тюзлеринг,
Нек шошдула быллай кюн.
Сен да къалдынг менлейин,
Бет тюрсюнюнг кюлмейин.
Сен сюуюучю тенглеринг,
Эшигингден кирмейин.
Энди менме нёгеринг,
Ажал мени эртгинчин.
Жёнгерлигим битмейин,
Сени къоюп кетмейим.
12 Шубат 2012
Ушатдым да, жыр этдим...
Ой, нетейим, тенглерим,
Сюймейд мени сюйгеним.
Эштилмейди тилегим,
Кюйюп барад жюрегим.
Жети жылны кюрешдим,
Жети тилни юйрендим.
Жети тилде жыр тёкдюм,
Нек эштмейди сюйгеним?
Кёкде жарыкъ жулдузгъа
Ёрге этип тенг этдим.
Жерде гокка ханслагъа
Ушатдым да, жыр этдим.
Жюрегимде юй этдим,
Эшиклерин кенг этдим.
Сюймекликле тёшетдим,
Нек кирмейди сюйгеним.
Сюйюлмедим, бек сюйдюм,
Сюе, сюе эрикдим.
Сюйюлмезча не этдим,
Нек келмейди сюйгеним?
24 Шубат 2012
Килийсада къара суу
Къарасуудан акъгъан суу
Ауруулагъа дарманды,
Сени сууда кёрген кюн,
Дуния мени болгъанды.
Кёзлерими кёзюнгден
Айырмайын къарадым.
Жюрегими кесимден
Алып, санга байладым.
Къолларынгдан суу ичдим,
Кёзюм санга къатханлай.
Жукъламайын танг этдим
Ол кече уа жатханлай.
Къарасуудан ичгенле
Даха бир бек сюелле,
Къарасууда сюйгенле
Бир бирине кюйелле.
Сен болмайын къарасуу
Кёлюн салып акъмайды.
Сен кетгенли жюрегим
Барыр жерин тапмайды.
Къарасууда сакълайма,
Къарасууча, арымай.
Келликсе деп къарайма
Къарасууча солумай.
03 Март 2012
Турама алай, кесим жангызлай...
Сагъышым жырлай, жюрегим жылай,
Барама алай, насыпха къарай.
Насыбым къуруп, насыпны тапмай,
Турама алай, кесим жангызлай
Жюрегим айтса, санларым айтмайд,
Тынгылаудан озуп къарыуум къалмайд.
Аллыма барсам, аллым оюлад,
Жеримде турсам, жаным къыйналад.
Жашауум толду, насыбым болмай,
Сюймеклик къоймайд, сюйгенни тапмай,
Барама алай, топалай-топалай,
Турама алай, кесим жангызлай
05 Нисан 2012
Килийсады элибиз
Тебердиден келгенбиз,
Килийсады элибиз.
Къарап, кёрюп, сюйгенбиз,
Бек ариуду жерибиз.
Минг тогъуз жюз бешледе
Ёрге туруп тебредик.
Жолда къыйын кюнледе,
Жаныбыздан жан бердик.
Ыстанбулгъа тюшгенбиз,
Уллу алгъыш кёргенбиз.
Сыйлы къонакъ болуп биз
Тау жерлени сюйгенбиз.
Жюз элли эд юйюбюз,
Жетижюз эд саныбыз.
Кёчюп кетди кёбюбюз,
Бек аз къалгъанд сайыбыз.
Артда къалгъанд жартыбыз,
Ата журтдад халкъыбыз.
Андан келгенд къаныбыз,
Ол байламла барыбыз.
Килийсады элибиз,
Къонакъ болуп келигиз.
Къаллай ариуд жерибиз,
Кёзюгюз бла кёрюгюз.
31.10.2001
Ана жюрек жыламасын
Не болгъанды, балам, санга,
Намыс къайда, адет къайда?
Нек тураса алай артда,
Ананг тарда, атанг тарда.
Халал сютюн бергенд санга,
Къартлыгъында эрин бюкме.
Ана сыйны хакъын бер да,
Халал сютюн харам этме.
Жашау сынау, - къысхад ёмюр,
Къул кёрмесе, Аллах кёрюр.
Керек кюнню кенгнге кетме,
Къарт атангы мудах этме.
Элталмады Сюлеймен да,
Элталмазса энди сен да.
Дуниялыкъдан артха къайт да,
Къартлыгъында къыйналмасын,
Ана жюрек жыламасын.
25 Шубат 2013
Сюерикме, сюеме
Сюерикме, ариуум,
Къычырыкъма желлеге.
Желле мени эштирле,
Санга элтип берирле.
Сюерикме, сюеме,
Айтырыкъма жоллагъа.
Жолла таудан ауарла,
Санга ала барырла.
Сюерикме, ариуум,
Къычырыкъма, ариуум,
Кёк да, жер да эштирча,
Жау да, шох да билирча.
Сюерикме, сюеме,
Айтырыкъма, айтама.
Заман ахыр этгинчи,
Санау арты жетгинчи.
Сюерикме, сюеме,
Айтырыкъма, айтама,
Жаным сандан чыкъгъынчы,
Саным топракъ тапхынчы.
27 Шубат 2013
Сукъланама терекге
Сукъланама терекге,
Къарайме тёгерекге,
Башха жары тепмезча,
Бегинирча бир жерге.
Сукъланама суулагъа,
Тенгиз таба чабаргъа.
Жолум узун болсада,
Тыйылмазча агъаргъа.
Къарыусузмуд тамырым,
Бекми къыйынд жолларым?
Терекча болалмадым,
Сууча да агъалмадым...
19 Шубат 2013
Чегем чучхурла
Деу къаяны тёшюнден
Суу секиред, керилип.
Жол ётеди тюбюнден,
Акъгъан суугъа эришип.
Бийикледе болгъанны
Тюзге элтед суулары,
Кёбюн излей баргъанны
Ёрге иймейд бузлары.
Бети таба къарасанг,
Тау юсюнге чабады.
Артха къайтып, жалласанг,
Суу аллынгы тыяды.
Булут бёркюн кийгенде,
Башы къарап кёрюнмейд.
Терлеп башын силгенде,
Этер иши билинмейд.
Къарагъанла эс берип,
Кюндюзгюде тюш кёрюп,
Кеталмайла бек сюйюп,
Саламлайла ийилип.
5 Ожакъ 2013
Тюйюлсе сен акъ мёлек...
Кёзлерингде кёзлерим,
Къарамайса, кёрмейсе.
Салам ийсем сёзлени
Тынгламайса, эштмейсе.
Сюймекликни бергенин
Оюн сунуп, ойнайса.
Сюйген жашны жюрегин
Эки жарып тураса.
Ташымасанг аурууун,
Кенгде алыр солуун.
Жаратмасанг барыуун,
Жюрек табар ариуун.
Ариу къызчыкъ, билесе, -
Тюйюлсе сен Акъ Мёлек.
Тамгъалары бар эсе,
Кийилмейди акъ кёлек
03 Март 2013
Къайры барсанг, ала бар
Алдаугъа салыннгъан сап,
Болсада тутаргъа тап,
Кертиге берилген сабыр,
Жашауда аллынгда барыр.
Алдау ёрге сюемез,
Орун табып, бегимез,
Керти жерде жюрюмез,
Тартсанг, бери сёгюлмез.
Алдау кеси базыкъды,
Кеси бир кюн азыкъды,
Керти бети арыкъды,
Ёмюрлюкге базыпды.
Алдау жолу къынгыр, тар,
Элтир жери - терен жар,
Къайры барсанг, ала бар,
Керти санга онг табар.
25 Ожакъ 2013
Категория: Общие 1 | Добавил: drxblack (02.11.2015)
| Автор: Биттирова Тамара Шамсудиновна
Просмотров: 1561
|
bogatyrewa75 
