Статьи
| Главная » Статьи » Материалы библиотеки » Алийланы Солтан - Къарачай халкъны эл берген джомакълары |
Хапар джомакъла
«Атанг-ананг къайры кетгендиле?» — деб соргъанларында, къыз: «Атам сегизаякъгъа миниб, эл ичине, анам да тынмазгъа, — дегенди. Сегизаякъ бла тынмаз недиле? — Бууаз байтал бла тирмен. 1437. Бир хан бир джигер джалчыгъа: «Алгъан ачхангы къайры джибересе?» — деб соргъанды. Джалчы да анга: «Биразын суугъа атама, биразын — борчума, биразын да ёнкючге береме», — дегенди. Алай демеклик неди? — Биразын билямукъгъа атаргьа тузгъа, биразын атасыны-анасыны ашларына, биразын да сабийлерине. 1438. Бир къызгъа келечиле: къальшнга не берсин?» - да, къыз: «Отуз тюлкю, мыш бичилген ат, Алай демеклик неди? «Хан сени излейди, - деб соргъанларынкъыркъ бёрю, алтмыш - дегенди. — Отуз джылда эсе, тюлкюча, къыркъда эсе, бёрюча, алгмышда эсе, къартды. 1439. Атланыб бара, бир киши джолда джашына: «Джашым,терлик кебдир, джол кес, бир суусуз къазан да ас», — дегенди. Джаш: къалай этерге, керек эди? — Атланы джерлерин алыб,терликлерин джаяргъа,атасына хаттар айтыргъа, юллесин хазырлаб берирге. 1440. Юч къарнаш бла юч эгеч экеу-экеу къайыкъ бла кёлден ётерге керекдиле. Эки джаш бирге, эки къыз неда эгеч бла къарнаш бирге ётерге боладыла. Къыз къарнашындан башха джаш бла не ары ётерге, не мында къалыргъа болмайды. Ала къалай ётгендиле? — Къайыкъны ызына бир кере эки адам къайтаргъанды. 1441. Бир киши къатын аллыкъ джашына, бир къочхарны кёргюзюб, - былай айтханды: «Джаш, сен ол къочхарны башындан тарт да, эл-элге айландыр, джаны саулай къакъ да этдир, бир атлыны атландырырлай бир кийим да этдир», — дегенди. Бу сёзлени ангылаб, джашны атасы айтханча этерге джети элде бир къыз табылгъанды. Ол къалай этген болур? — Къочхарны бичдириб, бюртюклерин къакълагъанды, джюнюн къыркъдырыб, кийимле этгейди. 1442. Бир киши, еле туруб джашына: «Къатын алсанг, къулагъы сангырау, тили тилсиз, кёзлери сокъур, къоллары чолакъ, бутлары бечелни ал», — деб осият этгенди. Къаллай къызгъа айтханды ол алай? — Керексиз сёзге тьшгыламагъан, кесине джетмеген сёзге къатьшшагъан, керек болмагъаннга къарамагъан, къолу адам хакъгъа узалмагъан, керексизге айланмагъаы къызгъа. 1443. Акъыл, Баклыкъ, Насыб, бир джолда, онглуонгсуз айырыб, уллу къалабалыкъ ачхандыла: — Байлыкъ болмаса,акъылдан да, насыбдан да не барды? — дегенди Байлыкъ. — Акъыл болмаса,байлыкъдан да, насыбдан да не хайыр? — дегенди Акъыл. — Насыб болмаса,байлыкъдан да джокъ, акъылдан. да джокъ, — дегенди Насыб. Акъылдан, Байлыкъдан, Насыбдан къайсы онглуду? — Насыб. 1444. - Душшгъа айтылгъан бир ариу къыз кесин тилеген юч джашха: «Тыщ къраллагъа ётюб, бир джылны ичине эы иги саугъа ким келтирсе, анга барлыкъма, — дегенди. Джашла къраллада айланыб, бири сау дунияны кергюзген бир кюзгю, бири кёзню джумуб ачхынчы джерни этегине джетдиргеи бир кюшоз, Ьири да — ёлюр ауруугъа джарагъан бир алма алгъандыла. Бир кгои джашла, кюзгюге къараб, къызиы джанауалда тургъанын кёргендиле да, кюйюз бла джетиб, алма бла сау этгендиле. Къыз къайсына барыргъа тыйыншлыды? — Алманы иесине. 1445. Бир джарлы джаш бла сёззо бола тургъанлай, хан къызын кесича бир ханны джашына бериб иеди. Кече отоуда Хан улу, къызны салкъын кёрюб: «Нек мыдахса, мени сюймегенлигингми барды?» — деб соргъанды. Къыз, джылаб: «Сени сюймегенлигим джокъду, алай а бир джашха сёзюм бар эди», — дегенди. «Аллай ишинг бар эсе, ётюргокчю болма, бар, мен эркинлик береме»,— дегенди Хан улу. Къыз, кече барыб,"джарлы джашха: «Сеннге берген сёзюмю ауузума ашамайым деб, отоудан чыгъыб келеме», — дегенди. Джарлы джаш: «Мен сеннге разыма, бар джаша», — деб, къызны ызына ашыргъанды. Къайтыб бара, къыз хаджиретлени къолларына тюшгенди. Хапарын айтханында, хаджиретлени тамадалары къызны: «Бар джолунга!» — деб, бошлаб къойгъанды. Хан улудан, джарлы джашдан, хаджиретлени тамадаларындан къайсы акъыллыды? — Джарлы джаш. 1446. Бир къарт бла бир сохта джолда тюбешиб, бир-бирине атларын, джылларын сорушхандыла. Къарт джашчыкъгъа: «Мени эки атым барды да, ала экиси да, аны кибик джылым да, къагъытха джазылыб, арты-аллына окъулсала, тюрленмейдиле», — дегенди. Къартны юйюне джууукълашханларында, къарт дагъыда, арбазда ушхууур бишире тургъан бир типшрыуну кёргюзе: «Мени юй бийчеми да менича эки аты барды да, ала да арты-аллына тюрленмей окъуладыла. Джылы да менден 20 джыл кемди, башы-тюбюне, арты-аллына окъулса да, бирчалай къалады. Къолундагъы сауут бла эте тургъан ашыны эмда арбазда итни атлары да эки джанына бирча окъуладыла. Сен,окъуулу джашчыкъ,аны билликсе», — дегенди. Муну ким биледи? — Къартны атлары — Ата, акка, джылы — 121. Тиширыуну атлары— Ана, амма, джылы — 101, къолундагъы —къалакъ, ашы — как, итни аты — Кючюк. 1447. Бурун бизни джерледе, башы Минги Тауда буз джаласа, къуйругъу да Бештауда чибин къоругъан бир ёгюз, къанатлары кёкню джабхан бир къуш, кюн аманда сакъалыны тюбюне сау сюрюу сыйыннган бир теке джашагъандыла. Бир джангур кюн ол къуш ол ёпозню текени мзойюзюне къонуб ашагъанды. Сюрюую бла текени сакъал тюбюнде тургъан бир джаш, джангур тохтаймыды деб, кёкге къарагъанлай, ёгюзню джауоруну сылджыраб,аны кёзюне тюшгенди. Ол кёзюн уугъанында, джауорун джерге чорт-лагъанды. Артда джауоруннга джер къозлаб, эл орналгъанды. Бир тюлкю, джауорунну джерден къарагъан къыйырын кемиреме кече сайын элни ары-бери бургъанды. Элчиле, джыйылыб, аны ёлтюргендиле да, бир джанын сойгъандыла, бир джанын сояргъа уа тюлкюню ары-бери аудуралмагъандыла. Джангы туугъан сабийли бир къатын, урчугъу бла тюлкюню бир джаньшдан бир джаныка аудургъанды да, союлмагъан джанын сойгъанды. Тюлкюню терисини джарымы бютеу элге бёрк къыйырла чыкъгъанында, джарымы къатынны джангы туугъан сабийине бёрк къыйыр чыкъмагъанды. Ёпозден, къушдан, текеден, джашдан, тюлкюден, къатындан, сабийден къайсы уллуду? — Теке. Категория: Алийланы Солтан - Къарачай халкъны эл берген джомакълары | Добавил: Gornaya_Zvezda (31.03.2014)
|
Просмотров: 1175
|
| |||
| Всего комментариев: 0 | |
