НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
II. ЁРЮЗМЕК БЛА САТАНАЙ
Ол алай болгъанды. Аны юсюнден мен, билгенимча, айтайым. Нартланы заманында аты да Къызыл Фук деп, бир тюрлю зат жашагъанды. Ол къайда жерде, къайда кёкде жашагъанды. Кёкде Фукну къуш къанатладан ишленип, кесини къаласы болгъанды. Фук жерде тургъан кезиуюнде нартла бир кесек заманны анга бойсуннгандыла. Ол аланы бийлери болгъанды. Нартла Фукга жасакъ тёлегендиле: эт, мирзеу, бергендиле.
Фук кёкде болгъан заманда, ол андан, кёкден, темир сынжырлагъа тагъып, уллу къазанла жибергенди жерге. Нартла уа, аланы ичлерин тюрлю-тюрлю азыкъладан толтуруп, ызларына къайтаргъандыла. Алай аланы ичлерин толтургъунчу, сынжырла ызларына къайтмагъандыла. Жерлеринден къымылдамай: «Нартла, хайдагъыз, къымылдагъыз, бизни сакълатып турмагъыз!» — дегенча, тагъылып тургъандыла. Ол къазанланы аллай тёрелери болгъанды.
Сора, бир кюн, нартланы б ел гили къартлары ныгъышха жыйылгъандыла. Ол жыйылыуда Ёрюзмек да болгъанды. Анда нартла Фукга жасакъ бериуню тыяргъа оноулашхандыла. Алай, айтханымча, къазанла ызларына къурулай къайтмагъандыла. Аны себепли, нартла Фукну бедиш этип, къазанланы ташладан толтуруп жибергендиле.
Къазанла кёкге чыгъып, Фук къаласыны къатына барып, анда бедишли жасакъны кёргенде, ол кемсиз ачыуланады. Аны ызы бла уа — Фук нартлагъа жанып, кёкден былай билдиреди:
Энди, — дейди ол, — къыз, жаш жасакъ да салырма,
Сайлап бек сауларын, ариуларын, ёлчеу тутханларын алырма.
Ахырзаман боран жиберип, аш къыстырыкъларыгъызны чачарма,
Башыгъызны палахлагъа къоярма.
5 Кюн таякъла, жилтинле болуп юсюпозге жауарла,
Нарт батырла ол жилтинледе жанарла.
Тюбюгюзден жалын отла тамызырма,
Кёкден къан жауунла жаудурурма.
Къууурурма, кюйдюрюрме жашагъан жеригизни,
10 Жыйырырма, къартайтырма бетлеригизни.
Къурушуп, сёдегейленирле аякъларыгъыз!
Фукну ол жаныуларын нартла билдиле,
Кюрешни мадарын излей, ныгъышха келдиле.
— Ол мадарны Сатанай табар, — дедиле.
15 Аны чакъырыгъа Сосурукъну жибердиле,
— Нартланы тёрелерине келсин, — дедиле.
Сатанай чапханлай келди нартлагъа.
— Бу не къайгъыды?— деп, сорду ныгъышда къартлагъа.
— Къайгъыны башы Фукду, — дедила ала.
20 Кёремисе, ол къалай жаныйды бизге!— дедиле, —
Аны бла ёлюм сермешге кирликбиз,
Оноу эт деп чакъыргъанбыз, — дегендиле.
— Алай эсе, сиз бери тынгылагъыз,
Аны амалын мен айтайым сизге:
25 Аланы душманны садакъ огъу бла сырпыны тешалмазча,
Дебет аллай кюбе бла такъыя хазырласын,
Садакъ окъланы жилян уу бла къатдырсын,
Ишленнген окъ илишандан жазмасын.
Сырпын, созулуп, баш кесиучю болсун.
30 Андан сора сиз Тёбен элге жыйылыгъыз,
Жер тюбюнден жел гыбытны чыгъарыгъыз.
Сауутланып, Ёрюзмек анга минер,
Анга минип, учуп барып, Фукну уясына жетер.
Фук, къуш уясындан къарап, Ёрюзмекни кёргенлей,
35 Ёлюм сермешиуню юсюнден билир.
Ол заманда аны гетмен тишлери от чагъарла,
Аууз тылпыуундан жилтинле агъарла.
Ачыуланып, кёз къаплары кёберле,
Ёрюзмек бла Фукну арасында эрча сермешиу башланыр.
40 Къалада къуш къанатла чачылырла,
Къылыч сермешиу хауада от жандырыр.
Ол кюн алайда нарт жигитлик танылыр.
Сауут бла сермешиуде Фук амалларын тауусса,
Тиши бла къабыу болур аны амалы.
45 Ол кезиуде нарт къылычы тамагъына батар,
Ызы бла башын, чалып, жерге атар.
Сора тынчлыкъ болур нарт элине,
Нартны адети да келир орнуна, — дегенди.
Темирчи Дебет кече узунуна сауутла ишлегенди,
50 Хар сауутну жилян уу бла къатдыргъанды.
Андан сора нартла Тёбен элге баргъандыла,
Жерни къазып, жел гыбытны чыгъаргъандыла.
Ёрюзмекни ол гыбытха миндиргендиле,
Ёрюзмек гыбыт бла учуп, булутлагъа чыкъагъанды.
55 Къарап, Фукну къанатладан ишленнген къаласын кёргенди.
Марап, къаланы къабыргъасына садакъ окъну атханды.
Садакъ огъу къаланы бирси жанына ётгенди.
Фук да, къоркъуп, кесини къабындан чыкъгъанды.
— Мен нарт Ёрюзмекме, учуп санга келгенме,
60 Сени бла сермешиуню кюсегенме.
Нартны къанын бюпон мен сенден алырма,
Болала эсенг, кюреш, башынгы чалырма!
— Сюйсенг, къылычла бла урушайыкъ,
Угъай десенг, садакъла бла атышайыкъ, — дегенди Фук.
65 — Садакъ бла атышыу — ол батырлыкъны иши тюйюлдю,
Къылыч бла сермешиу — олду батырлыкъны — нартны юлюшю.
Къылычланы къынларындан чыгъарып башладыла,
Жютю къыйырлары бла къаланы ууатып.
Силдегенде, Ёрюзмекни къылычи созулгъанды,
70 Сырпын, жетген жерни барын бузгъанды.
Солдан эм да онгдан сермешдиле,
Фукну къолундан сырпыны чартлагъынчы.
Ол чакъда Фук тишлери бла къабаргъа чапды, —
Табалмады Фук батырны хорлар кюч.
75 Нарт кесини къылычын Фукну тамагъына бекледи,
Фукну башын кесип, жерге атды.
|
