НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
III. СОСУРУКЪ/СОСУРКЪА
Хапарлада айтыла, ата-аналадан эшитиле келгеннге кёре, нартла Къыркъсууну бойнунда, айтыргъа, Минги тау бла Терк тауну арасында жашагъандыла. Ала къоркъакълыкъны, ёлюмню билмегендиле. Жаулары бла урушда ким ёлсе да, ол Тейрини жууугъу болгъанды. Жер Тейриси аны обасын жай да, къыш да сууукъ не да исси, къарангы этмегенди. Аллай батыр нарт ёлсе, аны обасын нартла унутмагъандыла. Хар бир нарт, мал сойсала, аны эт юлюшюн, элтип, обасына салгъандыла. Беш жылгъа деричи хычауман айында, анга эркек ат союп, обасыны къатында от этип, этин биширип, ашагъандыла. Обасыны тёгерегине, порен айланып, тепсегендиле. Батыр болургъа, жаудан артха турмазгъа Кёк, Жер, Суу, От тейриле бла ант, тоба этгендиле.
Нартланы заманында Эдил сууну жагъасында нартланы бир къалалары болгъанды. Аны ичинде, алагъа акъыл юйретген, Къырс-бийче деген бир тиширыу жашагъанды. Аны биргесине да, жумушун этип жюрюген, Кюн-бийче атлы бир къыз болгъанды. Ол къыз, кереклисине кёре, эрттен-ингир сайын, ёре къошуну бла суугъа жюрюй тургъанды.
Бир кюн, ингир ала, суу алыргъа баргъанда, сууну экинчи жанында къойла кюте тургъан нартланы бир къойчусун кёргенди. Къойчу да Кюн-бийчени кёргенди. Къойчуну эки кёзю кесине жютю къарагъанын эслеп, Кюн-бийче, къачып, бир состар ташны артына букъгъанды.
Олсагъатда сюрюучюню аткъысы, атылып, ташха киргенди,
Ташха алайдан аны бла бууазлыкъ тюшгенди.
Кюн-бийче, чачы-башы тозурап, кеси да кечге къалып,
Къалагъа къайтханды, сууун да алып.
Къырс-бийче: «Къайда айланаса, не кёп къалдынг, чачынг, башынг да тозурап, санга не болгъанды?» — деп соргъанды.
Ол заманда Кюн-бийче суу жагъада кёрген, жолукъгъан ишни болгъаныча айтды. Уланы, къызы болмагъан Къырс-бийче олсагъат, адамларын ийип, ташны къаласына келтирди.
Ташны бир къарангы, суукъ отоугъа салдыргъанды,
Тогъуз ай бла тогъуз кюнню сакълагъанды.
Таш акъырын-акъырын кёбе тургъанды.
Тогъуз ай бла тогъуз кюню жетгенде,
5 Таш жарылып, андан жашчыкъ чыкъгъанды.
Къырс-бийче кеси, марап туруп, аначылыкъ этгенди,
Кёк, Жер, От тейриледен былай айтып тилегенди:
— Сиз муну къылыч кесмеген нарт уланладан этигиз,
Окъ кирмеген, жауларын хорлагъанладан этигиз! —
деп, киндигин кесгенди. Жети да таудан суу алдырып, аны аузун жуугъанды. «Жети да тауну нартлары сени аманатынгдыла, жети да тау сени анангдыла, аланы сютлери бла ауузунгу чайкъагъанма. Мен сени алагъа аманат этеме, ала санга болушлукъ этерле!» — дегенди.
Сосурукъ ташдан, ышара-кюле, туугъанды,
Къашлары, оракъла кибик, кёзлери, танг чолпаныча, жаннгандыла.
Аны ол заманда тюз аты Состар улу болгъанды.
Ол атны ол заманда Нарт, жыйылып, атагъанды.
5 Бара баргъанда уа Сосурукъ деп къойгъандыла.
Сосурукъ тогъуз айны тогъуз кюннге ёсгенди,
Темир ылытхынладан чалыла эшгенди.
Темир къангаладан чабырла этип кийгенди.
Ол бирси нартладан акъыллы, къарыулу болгъанды.
| 
