Аланская (осетинская) княжна Шатана, выданная за правителя древнеармянского Урарту (3 век до новой эры), в знак примирения после длительной войны, которую вела против армян коалиция кавказских племен, с аланами во главе.
Некоторые кабардинцы ошибаются утверждая, что Кучук Каншаов и Нашхо Мамишев были кабардинцами. Нет, оба они балкарцы. Потомки Нашхо окабардинились, но самого Нашхо это не делает кабардинцем. Потомки сами свидетельствовали о своём происхождении от таубиев.
НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Шауай жылкъыдан юлюш да алмай, юйюне кетип бара, аллында бир суху келген атлыны кёргенди. Ол атлы ат аякълары бла жерден къобарып атхан зылдыла, чаукалача, кёкге уча эдиле. Атлы Рачыкъау болгъанды. Ол Шауайгъа жетгенде:
НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Хапаргъа кёре, Алауган мазаллы, тынч, жууаш адам болгъанды. Къарашауайдан сора баласы болгъанды деп билинмейди. Ол жангыз баласын Алауган бек сюйгенди. Артыкъ да, гитчелигинден окъуна, Къарашауайны пелиуанлыгъына къууаннганды.
Кюнлени биринде Алауган, Къарашауайны биргесине алып, Гемуда тургъан жер юйге баргъанды. Киритин ачып, киргендиле. Гемуданы кёргюзтгенди: «Бу мени минип жюрюген атымды. Сен кишилик этсенг, бу санга хар заманда да атлыкъ этерикди. Эт дегенинги билликди, айтхан сёзюнгю ангыларыкъды, бюгюнден арысында экигизни жашауугъуз бирди, бири биригиз бла танышыгъыз»,— деп, кетеди.
Къарашауай къууанды, Гемуданы сыртын сылады. Бойнундан къысып къучакълады: «Мен ёмюрюмде сени мудах этмем. Кесими сюйген кибик, сени да сюерме»,— деди. Гемуда да, тилленип: «Сен кишилик этсенг, мен да санга атлыкъ этерме»,— деп, экиси да антлы нёгерле болдула...
НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Нартланы заман-заманда тюрлю-тюрлю чаришлери болгъанды. Бир кере онбешкюнлюк узакъ жолгъа чариш салгъандыла. Сайлама атланы жыйгъандыла. Атланы ичинде Ёрюзмекни къолан алашасы, бир акъ ат, дагъыда бир чычхансырт ат да болгъандыла. «Энди ёчню ол юч атдан бири аллыкъды»,— деп мурат этгендиле.
Къарашауай чаришни хапарын эшитгенди. Гемуданы да ала бла бирге чаришге салырпьа сюйгенди.»
Чаришчиле атлагъа минип, атланырыкъ жерлерине жыйыладыла. Эсирик атла, аякъ юсюнде тохтамай, пырхылдап, бирер жанлары бла тепсейдиле. Хар бириси, ёчню алып, жигитлиги бла Ёрюзмекни ариу къызы Агунданы тилерге деп умут этеди. Халкъ ол жерге тул-туман болуп жыйылгъанды. Ол кезиуде зыккыл Къарашауай да маштакъ Гемудасына минип, аты да сынчыкълай, алай келеди...
НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
А, Къарашауай, ма, Гемуда алаша!
Нартланы чаришлерине бардыла.
Къарашауай, барып, Ёрюзмекден тилейди:
— Аурууунгу алайым а, къорунг болайым, 5 Мени да чаришге къошсанга,— дейди.
— Ой, ала кетгенли юч кюн болады,
Да акъсакъ ат бла уа сен не этериксе?...
НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Кюнлени биринде Къарашауай Гемудасына минип, жолгъа чыкъгъанды. Азмы-кёпмю жюрюдю, аны ким билсин. Ол жолда бир бек батмакъ жерге жетгенде, Гемуда андан ары бармай тохтайды. Къарашауай къамичини жетдирди. Алай Гемуда батмакъгъа кирмеди. Ол экинчи ургъанда, бут шаугютлеринден къан агъызды. Гемуда секирип, ары жанына ётюп тохтады. Секиргенде айылла юзюлдюле, Къарашауай иер бла бирге батмакъгъа кёмюлдю. Иерни сюйрей, батмакъдан чыгъып, атны къатына барды.
— Эй, сен, адам улу, мен да сени сынадым. Манга айтхан сёзюнпо айны тёзмей буздунг. Мени ёпкелетир зат этмем деген эдинг. Уруп, бут шаугютюмден къан агъыздынг. Мен секирсем, айылла юзюлюп, сен да жыгъылып къаллыкъ эдинг. Мен аны билип тирелген эдим. Сен манга кенгешинги бермей, къамичини бердинг. Мен — хайыуан, сен а — адам. Мен сени аягъан чакълы сен мени аямадынг...
НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Къарашауайны къарт атасы Дебет бек уста темирчи болгъанды. Нартла уста ишленнген адыр кёрселе: «Бу Дебетни къол ызына ушайды»,— дегендиле. Осал ишленнген адыр кёрселе уа: «Ай, муну уа Дебет ишлерге керек кёре эдим»,— деп, бюсюремегенлерин билдиргендиле. «Темирчилик Дебетден башланнганды»,— деп алай да айтадыла.
Дебетни къартлыкъ жылларында Къарашауай иги маркъа жашчыкъ болгъанды, алай Къарашауай къарт атасын алыкъа танымагъанды. Дебет, аны къарыуун сынаргъа сюйюп, кюнлени биринде кесине чакъырады. Дебетни гюрбежисине Къарашауай салып келеди. Дебет кесини темир салтасын аны къолуна береди...
НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Усхуртукланы Тотурбийни онтогъуз жашы болгъанды. Тотурбийни атасы уа темирчи Дебет эди. Ол жашланы таматалары Алауган болгъанды. Тотурбийни жашларын, ала къатын алгъандан сора, барын да Ёрюзмек къыргъанды. Алауганны уа: «Ол къарт болгъанды, къатын да алмагъанды, тюп боллукъду»,— деп, ёлтюрмей къойгъанды.
Алауганны эмчек анасы обур Сатанай эди. Бир жол Алауган къартла болгъан ныгъышха бара болгъанды. Сатанай аны озуп кетип, ашыкъ ойнай тургъан жашчыкълагъа барады. Сатанай жашчыкълагъа: «Мен сизге саугъала берирме, Алауган былайгъа жстгенлей, даулашып: „Алауганлай, алгъа туууп, артха къалайым, къатынсызлай къалайым“,— деп айтсагъыз»,— дегенди.
Алауган алайгъа жетгенлей, жашчыкъла даулашхандыла. Алауган: «Мен сабийлеге окъуна кюлкю болдум»,— деп юйге къайтды. Гемудагъа иерни салды. Тебиреди къатын излеп...
НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ
ТЕКСТЫ
IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ
Алауган белгили тулпар болгъанды. Ол къатын алмай кёб тургъанды.
Бир кюн эл, джыйылыб, Алауганнга: «Энди сен къатын алмасанг, боллукъ тюлдю, сени джашынг болуб, сен ёлгенден сора, бизге тамада болмаса, биз джашаялмабыз»,— деб, бютеу бирден тилегендиле.
Сора Алауган баргъанды да, беш башлы эмегенни къызын алгъанды да келгенди. «Барыгъыз, келин келтирдим, юйге кийиригиз!» — дегенди. Адамла барсала — эмеген къыз къубулуб тура. Не этерик эдиле, келтиргендиле да Алауганны юйюне салгъандыла.
Сора эмеген къатын хар джыл сайын бир сабий табханды. Алай а, не келсин, хар табхан сабийин ашаб баргъанды. Бир кесекден, кесини сабийлерин ашагъаны бла къалмай, элде сабийлени да ашаб тебирегенди...