Четверг, 28.03.2024, 19:25

Карачаевцы и балкарцы

Биреў заўукъдан тепсей эди, биреу суўукъдан тепсей эди.
Полезные ссылки
  • Архыз 24Круглосуточный информационный телеканал
  • ЭльбрусоидФонд содействия развитию карачаево-балкарской молодежи
  • КъарачайСайт республиканской газеты «Карачай»
  • ILMU.SU Об аланах, скифах и иных древних народах, оказавших влияние на этногенез народов Северного Кавказа
Последние комментарии
04.01.2024 | 17:10 | Единая символика алан
Тут кто то про черкесов пишет и кипчаков не зная наверняка что черкесы были Кипчаками а адыги рабами кипчаков черкесов.
26.10.2023 | 15:14 | «Сборная команда Балкарии»… в Киргизии
Напишите на электронный адрес amb_76@mail.ru
25.08.2023 | 19:07 | 4. АРИУ САТАНАЙ
Аланская (осетинская) княжна Шатана, выданная за правителя древнеармянского Урарту (3 век до новой эры), в знак примирения после длительной войны, которую вела против армян коалиция кавказских племен, с аланами во главе.
25.08.2023 | 19:03 | 4. АРИУ САТАНАЙ
Далеко прославлена мудростью и красотой прекрасная обур Сатанай-бийче!
25.08.2023 | 10:56 | 13. ЁРЮЗМЕК БЛА ФУКНУ КЮРЕШЛЕРИ
Ёрюзмек - нартланы атасы!
14.08.2023 | 12:16 | 48. СОСУРУК В ИГРЕ С КОЛЕСОМ
Балкарцы и карачаевцы - самые гуманные на всем Кавказе! Только у них Сосрук исцеляется и снова становится первым из нартов!
05.08.2023 | 12:27 | 6. ЁРЮЗМЕКНИ ТУУГЪАНЫ
Нартны бий нарт Ёрюзмек!
05.08.2023 | 12:14 | 6. РОЖДЕНИЕ ЁРЮЗМЕКА
Величественно!
30.06.2023 | 17:54 | КАРАЧАЙ И БАЛКАРИЯ В РУССКО-КАВКАЗСКОЙ ВОЙНЕ
Некоторые кабардинцы ошибаются утверждая, что Кучук Каншаов и Нашхо Мамишев были кабардинцами. Нет, оба они балкарцы. Потомки Нашхо окабардинились, но самого Нашхо это не делает кабардинцем. Потомки сами свидетельствовали о своём происхождении от таубиев.
17.05.2023 | 08:45 | Единая символика алан
К текмету вы не имеете ни малейшего отношения...

Статьи

Главная » Статьи » Материалы библиотеки » Общие 1

112. ШЫРДАН БЛА НЁГЕР
НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

VII. ШЫРДАН БЛА НЕГЕР

Нёгер кюндюз, зыккыл кийимле кийип, багушлада жата, кече болса уа бешкъарыш жесирлени сатып жюрюген, аман акъыллы киши болгъанды. Шырдан аны ол къуртха акъылын билмегенди. Зыккыл кийимлерин кёргенде: «Болумсуз жарлы»,— деп, масхара кёз бла къарап къойгъанды.

Нарт Шырданны байлыгъыны учу, къыйыры табылмагъанды. Малы, жери, харакети чексиз кёп болгъанды. Кеси да бек хыйлачы, гынтдылы, башына даражаны кёп тартхан, махтанчакъ киши да болгъанды. Ёчешип, ёч алыргъа, аны бла кесини адамлыгъын танытыргъа да бек сюйгенди.

Кюнлени биринде Шырдан нартлагъа баргъанды. Нартны халкъын жыйгъанды:

— Мен сизни бла ёчеширге келгенме,— дегенди.

— Да, ёчюнгю айт, эшитейик,— дедиле нартла.

— Мен ёчге жашымы саллыкъма. Сиз мараучуларыгъызны къалдырмай жый- ыгъыз. Танг аласында садакъны илишанын кёз тутмагъаннга деричи атарла. Ёлтюргеннге жашымы къанын къурутама. Ёлтюралмасала уа — хар мараучу бешкъарышладан бешишер жесир берирле. Ургъан мангылайындан этерикдиле. Жаш ёлмесе, ингирде кеси былайгъа келир. Ёлсе уа, ол болгъан жерге менден башха адам бармаз,— деди. Ол нартла бары да хо дедиле.

Шырдан жашын илишаннга салыр жеринде уру къаздырды. Жашы бла тенг суратын ишлетди. Сора, танг аласына жашын да, аны суратын да алып барды. Жашын суратны артына олтуртду, суратны да жашны аллында сюеди. Битеу жашырын хыйласын тындырып, мараучуланы сакълады.

Мараучула жыйылдыла. Шырдан: «Атыгъыз!» — деди. Эртденден ингирге де

ричи атдыла, уралмадыла.

Нёгер, багушладан жашырын къарап, Шырданны жашы суратны артында чёгюп тургъанын кёргенди. Тынгысыз болгъанды:

— Мараучула жашны ёлютюралмагъандыла. Энди бешкъарыш жесирлени Шырдан алып кетсе манга жукъ да къалмайды. Мен да барып бир атайым,— деди.

Къысыла келип:

— Шырдан, эркинлик берсенг, мен да бир атар эдим,— деди.

— Уой, зауаллы сен, ант этдир, сен а жюз кере да ата бер! Тап ёлтюрмесенг да, сенден а жесир да алмам,— деп, оспар сёзле айтып кюлдю Шырдан.

Нёгер атды да, жашны агъызды. Шырданны буруну салынды, къашлары тюйюлдюле, бети къаралды. Жукъ айтыргъа амал тапмады. Палахны башчысы кеси болду. Алай болур деп а умуту жокъ эди.

Халкъ чачылды, Шырдан да жашыны ёлюпон алып, юйюне кетди. Шырданны бла тохтап къалалмады. Жашын басдырды, ызы бла жашыны къанын алмай къоймазгъа ниет этди. Нёгерни ёлтюрюрге деп тюзюнлей жатыучу жерине келди, тапмады. Тёгерек айлана, къарай тургъанлай, шууулдап келген бир атлыны кёрдю. Кесин эслетмей, атлыны къайры баргъанына къарап турады. Атлы барып, бир жер юйге кирди. Атын жер юйде къоюп, кеси уа бир зыккыл кийимлени кийип чыгъады да, барып бир багушда жатады. Шырдан аны кёргенде, демлеширге базмай, жашыртын кетип къалады. Сора Шырдан быллай акъылгъа келди:

— Нёгер мен умут этгенча Нёгер тюйюлдю. Анга тууралашып къатылыргъа да жарарыкъ тюйюлдю. Энди мен андан жашымы къанын башха тюрлю амал бла алыргъа кереклиме,— деп, тюш заманда Нёгерни жатхан жерине салып келди.

— Ай, гяур Нёгер, керти да ит Нёгер,
Ахыратда тонгузла кют, сен Нёгер!
Сени кишилигинги мен билгенме,
Аны ючюн салып санга келгенме.
5 Кюндюз болса, багушлада жатаса,
Кече болса, бешкъарышла сатаса.
Къарнынга жарашкан бир аш къапмайса,
Кёлюнге жарагъан бир ат тапмайса.
Нёгер Шырданны хыйласын билмеди:
10 — Юйрет мени, къалай этейим? — деди.
— Сени энди этер ишинг алайды —
Мен айтханны этсенг, санга жарайды:
Индилада барды хора бир акъ ат,
Жер юсюнде жокъду андан ариу зат.
15 Сууну, жерни баргъан аны жетмейди,
Андан алгъа илячин да ётмейди.
Тогъуз къатлы къурч къалада жашайды,
Алтын гулладан будай ашайды.
Тогъуз къала кирит аллындады,
20 Тогъуз садакъчы аны сакълайды,
Тогъуз ит да акъ атны сакълайды,
Тогъуз хораз да сакълайды.
— Шырдан, анга не амал этейик?
Акъ атны къалай бла урлайыкъ?
25 — Анга этеригинг, Нёгер, алайды:
Чынг аллын хоразлагъа барлыкъса,
Алагъа тары ала бар.
Хоразла сени кёрселе, къыстау къычырып башларла,
Къанатларын да уруп, тары чачсанг,
30 Ала анга басынып, тохтарла.
Андан озсанг, итлеге барлыкъса.
Итле къарап, Нёгер, сени кёрселе,
«Хап-хап» этип, юрюп башларла.
Тогъуз итге тогъуз тауукъ баш берсенг,
35 Къуйрукъларын булгъап, ала тохтарла.
Итле юрмей, санга адам уянмаз.
— Киритлеге уа, Шырдан, не амал этейим?
— Алагъа этеринг алайды:
Эгечинг — ариу Агунда, Индилада келинди.
40 Ачхычлары Агунданы къолундады.
Нёгер, Агундагъа салып сен барсанг,
Баш тёбен болуп, тохтасанг,
Сора айтырыгъынгы кесинг билирсе.
Салып Нёгер Агундагъа баргъанды,
45 Баш тёбен болуп тохтагъанды.
Агунда Нёгерге соргъанды:
— Нёгер, санга бюгюн не болгъанды?
Ачмыса, аурууунгу алайым, сууукъмуса?
— Ач тюйюлме, сууукъ да тюйюлме,— дегенди,—
50 Кюндюз болса, багушлада жатама,
Кече болса, бешкъарышла сатама,
Багъаларын санга алып келеме.
Жаныма жарагъан ата а тапмайма.
Агунда, сен аны уста билесе.
55 Индилада барды ариу бир акъ ат,
Кёкню, жерни баргъан аны жетмейди.
Аны ачхычлары сени къолунгдады,
Аны менден жашырып ту раса,
Аны ючюн мен санга мудахма.
60 Агунда сыйыт этип башлады:
— Нёгер, аны санга ким айтханды?
Ким эшигими жапханды?
Аны юсюнде, Нёгер, сени жоярла,
Ызынгдан термилте мени къоярла.
65 Нёгер ачхычланы алгъанды,
Салып акъ атха баргъанды.
Чынг алгъын хоразлагъа баргъанды,
Алагъа тары чачханды.
Анга басынып, ала тохталла.
70 Андан озуп, итлеге баргъанды.
Итле Нёгерни кёргенде,
«Хап-хап»,— деп, юрюп башлалла.
Тогъуз итге тогъуз тауукъ баш бергенде,
Ала, къуйрукъларын булгъап, тохталла.
75 Итле юрмей, адам уянмады.
Киритлени Нёгер къалмай ачханды,
Ол акъ атха ычхыннганды:
Алтын гулласы аллында,
Иери тагъылып жанында,
80 Кийиз къамичиси къатында.
Нёгер атха иер салгъанды,
Кийиз къамичини алгъанды,
Киритлени къалдырмайын салгъанды,
Агундагъа ачхычланы элтип баргъанды.
85 — Ажал жетип, ёлсем да талада,
Бу иш къалсын, жайылмайын арада,— деп,
Тебинди, кёк кюкюреп, от чакъгъанча,
Кёзден ташайды ол, жулдуз учханча.
Категория: Общие 1 | Добавил: drxblack (25.11.2014)
Просмотров: 753 | Теги: 112. ШЫРДАН БЛА НЁГЕР

Всего комментариев: 0
avatar