НАРТЛА! МАЛКЪАР - КЪАРАЧАЙ НАРТ ЭПОС
НАРТЫ! ГЕРОИЧЕСКИЙ ЭПОС БАЛКАРЦЕВ И КАРАЧАЕВЦЕВ

ТЕКСТЫ

IV. ДЕБЕТ — АЛАУГАН — КЪАРАШАУАЙ

Эртте заманда, Алауган деп, бир уллу адам болгъанды. Аны тиширыула бла жолу болмагъанды. Юч кере къатын алгъанды. Къатынлары, тёзмей, ёлгендиле. «Энди кесиме ушагъан бир адам къалай тапмазма»,— деп, Гемуда деген атына минип, жолгъа тебирегенди. Андан сора аны башха ат да кётюрмегенди.

Сора тебирегенди бир ёзенни энишге. Бара тургъанлай, жолда бир эмеген къатын жерни жарылгъанын жамай тургъанын кёргенди.

— Ый, анам, анам,— дегенди да, кесине къоркъгъандан къучакълагъанды къатынны.

Сора эмеген къатын:

— Ый, женгил бала болдунг ансы, санга этерни мен билирем!— дегенди.

— Сен да женгил ана болдунг ансы, санга этерни мен да билирем,— дегенди Алауган.

— Балам, не айланаса, не жюрюйсе?— деп, эмеген къатын хапар соргъанды.

Алауган къатын излей келгенин айтханды.

— Да кел сора, мени юч ариу къызым барды да, сайла да, бирин ал.

Бардыла эмеген къатынны юйюне. Барса, юч эмеген къыз. Алауган къайтып

кетерге къоркъгъанды да, къарап гитчелерин алгъанды.

Келгенди Алауган элине. Жашай тургъандыла да, ол эмеген къатын бир сабий тапханды. Сабийни эмегенча болмай, адамча туугъаны ючюн, Алауган да билмегенлей, ашагъанды да къойгъанды. Андан сора да эмеген къатын элден бир сабийни къапханды. Аны амалтын ол эл алайдан кёчгенди да кетгенди.

Дагъыда бир бёлек замандан эмеген къатынны къарны болады. «Энди бу сабийни къалай къутхарайым, дуниядан тюп болуп къалама»,— деп, аны жатар заманына Алауган сабийге дыгалас этгенди. Бир къарт къуртхагъа баргъанды да айтханды:

— Дунияда манга бир мадар болмазмы эди?

— Эки ит кючюкчюк тап да кел манга,— дегенди къарт къуртха. Келтиргенди Алауган ит кючюкле. Аланы да ал ботасына атып, къарт къуртха эмеген къатыннга тебирегенди.

Келсе, эмеген къатын сабий табаргъа ауруп жатып тура эди. Киргенди.

— Ый, балам, киши да къарамай, атылыпмы къалгъанса? Мен санга болушайым, сени ананг бла мен жууукъ эдик,— деп, къарт къуртха аначылыкъ этип тебирейди. Алауганнга уа:

— Артым бла жашыртын келип, сакълап тур,— дегенди да, ол да сакълайды.

Эмеген къатын сабийни табады. Къарт къуртха жашыртын сабийчикни Алауганнга береди. Алауган аны алып къачады. Сора къарт къуртха эмеген къатыннга:

— Ит кючюкле тапханса,— деп, кёргюзтеди.

Эмеген къатын аланы эзеди да атады, къарт къуртха да къачады.

Алауган сабийчикни алып, алайдан кёчген элге барады.

— Муну асыра,— деп, кёп адамладан тилейди, алай киши асыраргъа унамайды: «Эмеген къатынны баласын ким асырарыкъды!»— деп къоядыла.

Сабийчик жылап, Алауганны башын суугъа атырыкъ этеди. Алып барып: «Атып къояйым, ёлсе, келтирирме да, къабырлагъа салырма»,— деп, буз жарылгъаннга атады.

Бир ненча замандан Алауган ол жерге къайтып келеди. Жууукълаша тебирегенлей, бир сыбызгъы таууш эшитеди. Иги арлакъ барып тынгыласа:

— Атасы Алауган болуп, анасы эмеген болгъан жарлы Къарашауай,— деп, ким эсе да ауузу бла жырлайды, сыбызгъы бла да согъады.

Келип къараса, сабий былай иги добар жашчыкъ болуп, эрип келген суучукъдан да иче, жырын да жырлай тургъанын кёреди.

— Ый, Алауган къурман болсун жанынга,— деп, жетип аны къойнуна алады да, элге барады, жашчыгъына кийимле этеди.

Жашчыкъ ёсюп, иги уллу болуп, сабийле бла ойнап тебирейди. Бир кюн ойнай келгенди да, бир сабийни жылатханды. Эркин ёсген Къарашауайны къолу, аягъы артыкъ уллу болгъан болур, аны: «Эмеген къатындан туугъан»,— деп хыликкя этгендиле.

Сора Къарашауай келип, атасына сорады:

— Мени анам къайдады?

Алауган айтыргъа да сюймейди, алай болса да, къоймагъанында айтады:

— Ананг эмеген къатынды, ол сени ашап къоярыкъды, аны къатына биз бараллыкъ тюйюлбюз.

Сора жашчыкъ къоймай, хаман:

— Жюр анама барайыкъ,— деп турады.

Бир кюн барадыла. Жашчыкъ айтды Алауганнга:

— Мени жокълагъанлай, манга къарагъанлай тур. Ол мени къабып жутуп ийсе, ичинде ёпкесинден, жюрегинден бууарма кючлю, сора ол: «Ёлеме!»— деп жыгъылыр, эрлай ичин жарып, мени женгил ал.

Жашчыкъ ойнай былай эшикден тюшгенлей, эмеген къатын аны тылкъ деп жутады. Алауган да келип, къатыннга сорады:

— Жашчыкъ не болду?— деп.

— Былай ойнай эшикге чыкъгъан эди,— дегенди да, алайлай,— ы-ы-ы-й, жюрегим,— деп, жыйырылып тебирейди да, жыгъылады. Алауган эрлай аны ичин жырып, Къарашауайны бери алады, жаны саулай. Эмеген къатын ёледи. Ол кёчюп кетген эл да биягъы орунуна къайтады.