АТА ЖУРТНУ ИЙНАКЪЛАП ... (Тыш къыраллада къарачай-малкъарлыланы назмулары)
С ЛЮБОВЬЮ К РОДИНЕ ОТЦОВ... (Сборник стихотворений авторов карачаево-балкарской диаспоры)
Биттирова Тамара Шамсудиновна
Леман Коч
Къочхарланы Леман, 1963 жылда Эскишехирде туугъанды. Биринчи беш жылны Якапынарда окъугъандан сора, Эскишехирде мекямчылыкъ колледжни бошагъанды. 2001 жылдан бери Америкада жашайды. Бир жаш бла къызны ёсдюреди. Кеси техника жаны бла билим алгъанлыкъгъа, кёлю къачан да адабиятха тартханды. Сабийлигинден башлап, назмуланы бек сюйюп, аланы окъуп, жазып тургъанды. Назмучу битеудуния маданиятны, тюрк дуниясын да терен биледи, ниет дуния аны жашауунда баш болгъанлай келеди.
Тюрк тилинде жазгъан назмулары бла къысха хапарлары 2000-чы жыллада Тюрк адабият-санат журналлада басмаланнгандыла (Berfin Bahar edb. kültür dergisi, 2005 Mavi; Ada sanat ve edb. dergisi, 2006; Негшеуе Karшыn sanat, klt. ve edebiyat dergisi, 2007; Kar edb. dergisi, 2009; Шehir edb. Dergisi, 2006; Mevsimsiz, 2008 s.İmge edebiyat, 2012; Milliyet gazetesi sanat eki, 2008). 2014 жылда Леман Кочну Истамбулда тюрк тилинде «Atlasta yer ile gök arasbi» - «Аламда жер бла кёк арасы» деген китабы басмадан чыкъгъанды. Китапха атны Леманны бир назму тизгини бергенди. Китапха жыйылгъан назмуланы баш магъанасы бу фикирде ачыкъланады: «Журтум жокъду мени былайда, назмуладыла мени журтум». Америкада тургъанлыкъгъа, назмучуну эси, оюму, сезими да Тюрк бла байламлыкъларын юзмегенлерини юсюнденди китап. Америкада жашагъан тюрк окъуучула (аланы санында къарачайлыла бла малкъарлыла да) Леманны «Leman Julide K.» деп таныйдыла, ала назмучугъа ыразылыкъларын дайым билдиргенлей турадыла.
Америкагъа кёчгенден сора Леман Коч он жылдан артыкъ (20012012) Нью Йоркда тюрк тилде радиобериулени редакциясында ишлегенди, ыйыкъдан бир кере адабият бериулени бардырып тургъанды. Кёп белгили тюрк, америка, европа адабиятчыла бла ушакъла этгенди, аланы назмуларын окъугъанды, жырларын эфирге салгъанды. Кеси назмулары бла да Америкада жашагъан тюрклени шагъырей этгенди.
Леман Кочну назмуларыны асламы битеудуния адабиятда кенг жайылып тебиреген верлибрни жангы формаларына кёре къуралгъандыла.
Элим...
Биз Кавказ тауладан келип къазауатда
Сени тюзлеринге тюшген эдик...
Алдау болмай, - жашау нёгерлик
Кууанчны, бушууну барын да сенде бирча юлешген эдик.
Чешмелерингден суула агъа,
Сабанларынгда кырдык чала,
Жашадым, элим, сенде, сабий бола.
Къышынгда къарынг, желинг, аязынг
Жайынгда кюн иссинг, талазынг,
Ай къарангы кеченгде узалып кёкге,
Юсюнгю жапхан жулдузларым.
Силинмей турамыды энтда, мен озгъан орамларынгда аякъ ызларым.
Акъ тауларынгдан кёзюм къамаша,
Кёк кырдыкларынгдан гоккала жыя,
Ёсдюм, элим, сенде жаш бола,
Сени чайырларынгда жырлагъан ийнарларым,
Узун къыш кечеле, лампа жарыкъда атамдан тынглагъан жомакъларым.
Жашлыгъымда этген накъырдам, чамым тас болмай турамыды, сюймеклик назмулада жюрек ызларым?
Энди жашайма сенден узакъда,
Тауусдум жашауну мен ызындан чаба.
Ма айланып келдим: ...сенден узакъ, манга жууукъ ахыргъа.
Сени тенгли
Сюре билгенинг тенгли топракъ
Сюе билгенинг тенгли юй бийче
Бу дуния
Ышана билгенинг тенгли нёгер
Тюшюне билгенинг тенгли ариу
Жашай билгенинг къадар
Дуния
Назму
I
Назму тилни сыртында ташыр, жерге тюшсе, тил жюрюмез,
Тилине сакъ болмагъан миллетни къачан да бети кюлмез.
Бир халкъны бир бирине байлагъан бирлигиди
ТИЛ,
Тилни ёлтюрмеген бир халкъны, журтунда тирлиги ёлмез.
II
Назму тилни кюбюрчеги, аны иги асыра жюрегингде,
Айтылгъан унутулуп кетер, жазылгъан къалыр эсингде.
Назмучугъа сый беригиз, ишлесин ана тилни,
Керек болур кюню келсе, «анам» дерге жаш тёлюге.
III
Назму кёкде учхан къушчады, къанатларын къакъмагъа къой,
Чабыб’а жеталмазса ызындан, аны сен бармагъа къой,
Аны юйю сау дунияды, бир журтха да жыйылмаз,
Кесинге тыйма аны, башха къыралда да жашамагъа къой.
IV
Назму харф бла жазылмаз - жюрекди тили, байламайын,
Ёпгелетмей артындан бар, сабыр болуп ашыкъмайын,
Сангырау тюйюлдю, къычырма айландырып анча сайын,
Харфлерин эслеп къура аны, кюле тура, жылатмайын.
V
Назму тилни ёзегиди, айтырын созмай айтыр къысхадан,
Эслеп окъумасанг, акъ жазып кёзюнгю бояр къарадан,
Кюндюз жолун ажашыр назму, кечеде кёлюн,
Солдан айтылгъан сёзле, сызгъырып озар онг жанынгдан.
VI
Назму харф урушу тюйюлдю, къой, жан жаннга сюелсинле,
Урлукъ да ёсмейди топракъда бирча бой, аны эслесинле.
Назму сеникиди, къой халкъ ёсдюрюр ол иги эсе,
Сени кемсиз англар ючюн алгъа назмуну юйренсинле.
VII
Назму сёзню санамаз, кюн таякъча уруп, сёзню сайлар,
Жырды ол санагъан, ненча солууу, анча тюекле ойнар,
Мен муну санап жаздым, санамагъыз юлгюге.
Иги назму, терс жазылса да, сёзюн тюзлюкге байлар.
Уллу сый
Къызыл туманла тюшгенча чачларынг
Ай жарыгъын ышыгъанды кечеден.
Сен Къобан сууланы къызы, Асият,
Кюнню жашырын орнуду къол аязынг.
Сен къолларынг бла аязланы тый,
Таралады кюн - кюнден чачларынгы жый.
Муну уа алай бил: уллу Аллах
- сени -
Сюйгенден болмаз уллу сый
Кёкде жарыгъан жулдузча кёзлеринг,
Кёзюме тийсе, жер-кёк къалтырайды.
Сен Минги тауну аязы, Асият,
Жюрекни жылыннган орнуду ауазынг.
Сен къолларынг бла жулдузланы жый,
Кесинг кет, сен да жюрегинги менде тый.
Муну уа алай бил: уллу Аллах
- сени -
Сюйгенден болмаз уллу сый.
Ючеулен
Кёзлеринг къарап кёрсюн нени да,
Жюрегинги къаты кыс! - деген эди Жашау манга.
Къаты къысып турдум кюн, кече да
жюрегими мен сени кёзлеринге.
Эсингдемиди, къайдам,
- сынып тюшмеген эсе,
Бир жулдузчукъ салгъанем къол ичинге,
менден сау къал деп кетгенингде.
Кюн кечеге айланды,
Ай узакъ таулагъа.
Сен а къоюп кетип тура эдинг
Эсим, жюрегим, кесим -
ючеулен болуп санга келгеникде.
Ичими кюзгюсю
Жанкъылычдан юйрендим мен назмуну
Ол таулагъа тюшген жарыгъындан
Къызылны, жашилни, кёкню кёргюзюп алгъа
Бети бла боягъанында, кёлюмю орнуну.
Жангурладан тюшдю ол къолларыма булутладан.
Къыш жайгъа айланнганында, тау этекледе гоккаладан
Ёсгенлеринде кесилигинден, тюрсюндюрмейин бетлерин
Къуртха, къушха, адамгъа бирча ышаргъанында
Кюз айлада айлана эди ол. Салкъын. Кёлеккеледе. Кёрдюм...
Жылауунда эди агъачны
Жерге тюшген чапрагъыны артындан
Жашауну кёкюрегинде сора. Кюн таякълача.
Узалып алдым аны, чырмадым ачы жараларыма,
Башха тилледен да жырлады бир кесек къулагъыма,
Бирини да эсине алмады жюрегим, ана тилден алгъанча.
Назму хар жерде эди. Сенде... Анда... Мында...
Эслемей озуп кетгенем жашауну жол къыйырларында:
Ким кетсе да менден, ол сакълай эди,
Мени манга эсгертип ичиме кюзгю тутханча.
Категория: Общие 1 | Добавил: drxblack (19.01.2016)
| Автор: Биттирова Тамара Шамсудиновна
| 
