Четверг, 28.03.2024, 20:49

Карачаевцы и балкарцы

Пил ёллюк болса, туўгъан джерине барады.
Полезные ссылки
  • Архыз 24Круглосуточный информационный телеканал
  • ЭльбрусоидФонд содействия развитию карачаево-балкарской молодежи
  • КъарачайСайт республиканской газеты «Карачай»
  • ILMU.SU Об аланах, скифах и иных древних народах, оказавших влияние на этногенез народов Северного Кавказа
Последние комментарии
04.01.2024 | 17:10 | Единая символика алан
Тут кто то про черкесов пишет и кипчаков не зная наверняка что черкесы были Кипчаками а адыги рабами кипчаков черкесов.
26.10.2023 | 15:14 | «Сборная команда Балкарии»… в Киргизии
Напишите на электронный адрес amb_76@mail.ru
25.08.2023 | 19:07 | 4. АРИУ САТАНАЙ
Аланская (осетинская) княжна Шатана, выданная за правителя древнеармянского Урарту (3 век до новой эры), в знак примирения после длительной войны, которую вела против армян коалиция кавказских племен, с аланами во главе.
25.08.2023 | 19:03 | 4. АРИУ САТАНАЙ
Далеко прославлена мудростью и красотой прекрасная обур Сатанай-бийче!
25.08.2023 | 10:56 | 13. ЁРЮЗМЕК БЛА ФУКНУ КЮРЕШЛЕРИ
Ёрюзмек - нартланы атасы!
14.08.2023 | 12:16 | 48. СОСУРУК В ИГРЕ С КОЛЕСОМ
Балкарцы и карачаевцы - самые гуманные на всем Кавказе! Только у них Сосрук исцеляется и снова становится первым из нартов!
05.08.2023 | 12:27 | 6. ЁРЮЗМЕКНИ ТУУГЪАНЫ
Нартны бий нарт Ёрюзмек!
05.08.2023 | 12:14 | 6. РОЖДЕНИЕ ЁРЮЗМЕКА
Величественно!
30.06.2023 | 17:54 | КАРАЧАЙ И БАЛКАРИЯ В РУССКО-КАВКАЗСКОЙ ВОЙНЕ
Некоторые кабардинцы ошибаются утверждая, что Кучук Каншаов и Нашхо Мамишев были кабардинцами. Нет, оба они балкарцы. Потомки Нашхо окабардинились, но самого Нашхо это не делает кабардинцем. Потомки сами свидетельствовали о своём происхождении от таубиев.
17.05.2023 | 08:45 | Единая символика алан
К текмету вы не имеете ни малейшего отношения...

Статьи

Главная » Статьи » Материалы библиотеки » Общие 1

Хамит Боташ (1921-1998)
Адилхан Адилоглу
АТА ЖУРТНУ ИЙНАКЪЛАП ... (Тыш къыраллада къарачай-малкъарлыланы назмулары)
С ЛЮБОВЬЮ К РОДИНЕ ОТЦОВ... (Сборник стихотворений авторов карачаево-балкарской диаспоры)
Биттирова Тамара Шамсудиновна

Хамит Боташ (1921-1998)

Хамит 1921 жыл Къарт журтда таныулу юйюрде туугъанды. Аны къарт атасы Мустафахажи битеу Къарачайда белгили болгъанды, Мустафаны толу юйюрюн большевикле чач-тюк этип, ахырында, 1930 жылда кесин да ёлтюргендиле. Хамит атасын таныгъырча болгъунчу, жангы властны адамлары аны да илишаннга салгъандыла. Анасыны атасы Жашеланы Алий анга ёксюзлюк сынатмазгъа кюрешгенди, алай Алий кеси да большевиклени къолундан 1928 жылда жоюлгъанды. Аллай бир зорлукъну сынагъан жаш дагъыда къыралгъа къажау турмагъанды, уруш башланнганда, аскерге кетип, 1943 жылда жаралы болуп, Къарачайгъа къайтхынчы, уллу сермешлеге къатышханды. Шимал Кавказны немец ууучлаучула алып бир ненча ай тургъан кезиуде, ол аланы бир ишине да къатышмагъанды, алай ала кетип тебрегенде, Кавказдан мингле бла кетген мухажирлеге анасы бла бирге къошулуп, тыш къыраллагъа жол салгъанды. Ол ангылагъандан, уруш бошалып, хорлам келсе да, сталинчи зорлукъ хорланмазлыгъы баям эди. Аны ючюн, ол Ата журтун къоюп кетерге таукел болады. Алай бла Хамит 1945 жылда Тюркге тюшеди, Европа, Азия къыраллада жашауну сынап, 1960 жылда Америкагъа кёчеди эм жашаууну ахырына дери анда турады. Хамитни аты, аны назмулары Ата журтда жыйырманчы ёмюрню 80-чи жылларындан башлап, белгили болуп тебрейдиле. Бек алгъа Хамитни юсюнден хапарны Ёзденланы Альберт «Ленинни байрагъы» газетде жазгъанды. Альберт аны адамлыгъына, фахмусуна да бек уллу багъа бергенди: «Жылы келген адам болсада, Америкада къарачайлыланы «Бирлик» ассоциацияларыны жамагъат ишлерине тири къатышады. Ассоциацияны баш борчу - къарачай миллетни миллетлигин сакълау эмда башха миллетле бла шохлукъ жюрютуюдю. Сталинизмни, фашизмни ууларындан ненча фахмулу адамыбыз замансызлай кетгенди дуниядан, ненча фахмулу кетгендиле тыш къыраллагъа. Бу затха Боташ улуну назмулары да шагъатлыкъ эте болурла, - деп келеди кёлюме. Мен ангылагъаннга кёре, Хамит, миллетини ичинде жашап тургъан болса, бюгюнлюкде уллу жазыучуларыбызны бири боллукъ эди».

1991 жылда Хамит Боташ къарачай-малкъар битеудуния маданият фестивальгъа диаспораны башчысы болуп келгенди, кесини жарыкълыгъы, фахмусу бла да адамланы эслеринде кёп жылланы жашайды. Ызы бла аны Нальчикде «Харам тала» китабы да басмаланады, газетледе, журналлада назмулары да. 1993 жылда повестьни орус тилге Къайытланы-Къобанланы Э. кёчюрюп, Ставрополь китап басмада чыкъгъанды.

Шимал Кавказдан башларын большевикледен алып немецлиле бла кетгенле (аланы санында жаралы аскерчиле, тиширыула, къартла, сабийле да бар эдиле) фашистле ууатылгъандан сора, кеслери алларына къаладыла. Ызы бла ингилиз аскерлени къолларына тюшюп, ала да къачхынчыланы НКВД-чылагъа сатып, халкъ болмагъанча уллу азап сынагъанды. Ол азап жолну Хамит жашагъан кезиуюнде дайым кёз аллында тутханды. Аны юсюнден статьяла, повесть жазгъанды, назму да къурагъанды. «Харам тала» атлы назму назмуну чегинден чыгъып бир мудах балладады.


Харам Тала!

Тынгылагъан тенгле,
Эжиу да этсинле:
Мени ачыу кёрген жырыма,
Журтундан узая,
Чачылгъан ёксюзле, -
Кеси кюуюбюзню жырлайма.

Ючжыллыкъ жолубуз
Австрияда битгенди.
Бизге жангы палах
Журтдан узая жетгенди!

Жангыдан да татый,
Битген къазауатны татыуун,
Биз энтта сынадыкъ,
Ол хайырсызны ачысын!

Уруш а битгенди да
Къууанч этелле дуниада,
Бизни ахырыбызны этелле
Драу сууну боюнунда.

Ингилиз аскерле,
Бизни алгъандыла къуршоугъа,
- Къазауат битгенди,
Жесир болугъуз, - дедиле.

- Сюймегенлени биз а
Бермейбиз кериге;
Сиз сюймегенни биз да
Сюймейбиз, - дедиле.

Биз ийнаннганбыз
Ол ингилизни сёзюне.
Лагерьле къурдула,
Ол Драу атлы ёзенде.

Жангы тамадагъа
Къылыч-Гейрини келтирдик.
Къарт генералгъа
Жашауубузну ийнандыкъ!

Ол кесин алдатханд
Ингилиз хыйла тюлкюге,
Бизге палах этгенд,
Ол къалгъан эди кериге!

Ингилиз комендант,
Бизни хапарбер бла чакъырад,
Ол бизге къарайд да,
Кёзлерин ётюрюк ышартад.

Ма былай айтып къычырад:
- Тамадаларыгъыз келсинле:
Сир Александр чакъырад,
Хазыр арбалагъа минсинле!

Ол Шпитал шахарда,
Сизге конферанс берликди,
Маршал алайда уа
Сизни къонакъча кёрлюкдю!

Ала алай кетдиле
Хазыр арбалагъа къаланып,
Душманнга келмезлик
Ачы хапар жетди айланып.


Сени кёрмеген кюнюмде

Сени кёрмегем кюнюмде,
Къарангы болад элимде,
Ала кёзлеринг кюлмесе,
Ол булбул таууш келмесе!

Сени кёзлеринг кюлмесе,
Бахчада гюлле битмез эд.
Жарыкъ кюнда тиймейин,
Къарангы басып кетер эд!

Ай толуп тийген кечеле,
Жаннет тауушла келелле.
Жюрекле бирге къууана,
Кел, бурулайыкъ биз бирге!

Ол сыйлы ана болмаса,
Быллай жулдуз да туумаз эд,
Мен да келмезем бу журтха,
Кёрмезенг мени дунияда!

Жашаудан татыу алайыкъ,
Сюйгенле бирге болайыкъ,
Дунияны кенгден аулайыкъ,
Жашлыкъда жашап къалайыкъ!


Журтума алгъыш

Кёрмесе, да кёп жылланы сени кёзюм,
Жетмесе да, толусу бла айтыр сёзюм,
Жукъламайын чыкъдым мен кёп кере тангнга,
Билгенимча сагъыш этдим, Журтум, санга.

Тау Журтума жол тутсунла алгъышларым,
Алтын суу бла боясынла тау башларын,
Бир кесекге чачсын аны сагъышларын,
Буруу болуп тыйсын жауну къаргъышларын!

Санге аман иннетлиле абынсыла!
Партияла адамлыкъгъа табынсынла!
Хар палахдан - ийнамсызлыкъ уллу палах,
Хар адамны жюрегинде болсун Аллах!

Союлса да, игиликге мал союлсун,
Оюлса да, жан жокъ жерде жар оюлсун,
Шыбыла да урса урсун къуу терекни,
Кюрт юзюлсе, тохтатмасын ол жюрекни!

Заманында къобан къопсун, суудан толсун,
Бата эсе, сууда батхан чабакъ болсун!
Жана эсе, тиш илинмез къаудан жансын,
Къана эсе, жер къандан тюл, суудан къансын!

Минги тауну акъ башлыгъы акъ бойнунда,
Букъу басмай турсун кёкню кёк къойнунда!
Къурумасын жайда жангур, къышда боран,
Тау элледе шош болмасын хар бир орам.

Къурумасын Жыйымдыкъны (Жыйымдыкъны - Тебердини.) накъырдасы,
Къургъакъ (Къургъакъ элни - Хурзукну.) элни къошакълыракъ кёлкъалдысы,
Мангырамаз гардошлары Мара элни.
Быхылары, къакъ этлери тюклюлени (Тюклюлени - учкуланчыланы.)!

Къазакъланы (Къазакъланы - къартжуртчуланы.) къужуруракъ оюнлары,
Жёгетейни нарттох асхан чоюнлары.
Къонакълагъа къаб къурманы Ташкёпюрню!
Ташчы берсин къоргъашинни, ташкёмюрню!

Малкъарлы да алай салсын таш хунасын,
Тауукъ къанат тийгенлей, ол оюлмасын!
«Къуш тёшек!» - деп акъ туманнга секирмесин!
Айыу болгъан дорбуннга да ол кирмесин!

Бир халкъымы жазыу эки айырмасын!
Онглу бизге билеклерин къайырмасын!
Гитлер, Сталинчиле властьха келмесинле,
Ахлуларым геноцидни кёрмесинле!

Эркинликде жашау къурсун тажал халкъым,
Ашамасын киши аны халал хакъын!
Къабыл болуп, Журтха этген алгъышларым,
Жазгъы кюннге ушасынла сагъышларым!


Бабалагъа тарыгъыу

«Ит болмаса, тюлкю юрюр» дегенсиз,
Ол кертиди, кёзюбюз бла кёргенбиз.
Ит, тюлкю да къалмай, жыртхыч бёрюле
Улуйдула, ёксюз Журтда, кериле.


Халкъыма

Тар Журтуму кенг танытхан Минги тауум,
Этегингде, бир тау элде, туууп ёсдюм.
Болмаса да сени бла бирге жазыуум,
Сагъышымда сыфатынгы дайым кёрдюм.

Ким биледи, бар эсе да манга дауунг,
Ата жашын кечген кибик, кеч сен мени.
Эркинлик бер, Ата журтум - шыйых тауум,
Ачыкъларгъа сорууланы, сезимлени...

Халкъын сюйген нек болады жау халкъына?!
Халкъын сатхан нек болады тюнгюч улан?!
Билалмайма Къуран-межгитни хакъына:
Некди бирде терслик - байракъ, тюзлюк - жылан?!

Жандырдыла къызыл отда ёксюз халкъны,
Чыдамады кюрч къой эсенг, къурч багъана...
Зорлукъ хорлап къойса бютюн дунияны,
Бу жашаудан болмаз эди бир магъана.

Азат болса деп, кёплеча, тау миллетим,
Кюрешгенме толу бола тин хакъыма,
Туугъан халкъым, сенге таза кибик бетим,
Жаным алай таза барсын Аллахыма!


Жанымы жаралы къанаты

Бир ёмюр жарымны тилимдеди атынг,
Эсимде сакъланды сагъышлы сыфатынг,
Акъсакъал Минги тау бла жырчы
Къобанынг, «Хасаука», «Ачемез», «Татаркъан» жырларынг.

Эсимделле мени «тишлери аманла»,
Миллетни экиге юлешип сатханла,
Эсимделле мени гюнахсыз кетгенле...
Жанларын миллетге къор-къурман этгенле.

Къатышханед дуния, къатышханед миллет...
Экили халкъымы, я Аллах, сен бир эт!
Зорлукъну туманы, Журтумдан жел бла кет!
Жюрегим, тохтап къалмай, сен ол кюннге жет!

Жашасам да алтын къалада, узакъда...
Мен жашайма Журтсуз, тансыкълыкъ тузакъда.
Жангыз сенсе къайгъым, ёмюрлюк муратым, -
Къарачай, жанымы жаралы къанаты!


Журтум

Журтум, къалай
къарангыды
Жашауум сенсиз,
Шам тауларым, мен
ёксюзме,
Ёксюзме сизсиз!


Тоялмадым

Ёксюзлюкню, журтсузлукъну сынадым,
Жыламугъум ташны теше, жыладым.
Зорда ётдюм жети кере он таудан,
Тоялмадым, тоялмадым жашаудан.
Къалай игид тюзюн билмей жашагъан,
Сагъышында ёлюмсюзге ушагъан!
Категория: Общие 1 | Добавил: drxblack (22.03.2016) | Автор: Биттирова Тамара Шамсудиновна
Просмотров: 1383

Всего комментариев: 0
avatar